Vitamin B12 veya B9 (genellikle folat olarak adlandırılır) eksikliği anemisi, vücutta vitamin B12 veya folat eksikliği nedeniyle anormal derecede büyük kırmızı kan hücrelerinin üretilmesi ve bu hücrelerin düzgün çalışamaması durumunda ortaya çıkar. Kırmızı kan hücreleri, hemoglobin adlı bir madde kullanarak oksijeni vücuda taşır. Anemi, genel olarak normalden daha az kırmızı kan hücresine sahip olmak veya her kırmızı kan hücresinde anormal derecede düşük hemoglobin miktarı olması anlamına gelir.

Vitamin B12 ve folat, vücutta sinir sisteminin sağlıklı kalması da dahil olmak üzere birçok önemli işlev görür. Bu vitaminlerden herhangi birinin eksikliği, çeşitli sorunlara yol açabilir: aşırı yorgunluk, enerji eksikliği, iğne batması hissi, ağrılı ve kırmızı dil, ağız ülserleri, kas zayıflığı, görme sorunları, psikolojik sorunlar (hafif depresyon veya anksiyeteden karışıklık ve demansa kadar), hafıza, anlama ve yargılama sorunları. Bu sorunlardan bazıları, anemisi olmayan vitamin B12 veya folat eksikliğinde de görülebilir.

Eğer vitamin B12 veya folat eksikliğiniz olabileceğini düşünüyorsanız, bir doktora başvurun. Bu durumlar genellikle belirtilere ve kan testi sonuçlarına göre teşhis edilebilir. Vitamin B12 veya folat eksikliği anemisinin mümkün olduğunca erken teşhis ve tedavi edilmesi önemlidir, çünkü tedaviyle birçok belirti düzelse de, durumun neden olduğu bazı sorunlar geri döndürülemez olabilir.

Vitamin B12 veya folat eksikliğine yol açan çeşitli sorunlar vardır. Bunlar arasında pernisiyöz anemi (bağışıklık sisteminizin midenizdeki sağlıklı hücrelere saldırması nedeniyle B12 vitamininin yiyeceklerden emilememesi; bu, Birleşik Krallık’ta en yaygın nedendir, Türkiye’de de benzer şekilde otoimmün nedenler sık görülebilir), diyetinizde bu vitaminlerin eksikliği (vegan beslenme, B12 takviyesi almamak veya zenginleştirilmiş gıdalar tüketmemek, kısıtlı diyet veya uzun süreli yetersiz beslenme), bazı ilaçlar (antikonvülsanlar ve proton pompa inhibitörleri gibi) yer alır. Hem vitamin B12 hem de folat eksikliği, yaşlılarda daha yaygındır; 75 yaş ve üzeri kişilerde yaklaşık 10’da 1, 65-74 yaş arasındakilerde ise 20’de 1 oranında görülür.

Vitamin B12 veya folat eksikliği anemisi vakalarının çoğu, eksik vitaminleri yerine koymak için enjeksiyonlar veya tabletlerle kolayca tedavi edilebilir. Vitamin B12 takviyeleri genellikle başlangıçta enjeksiyonla verilir. Ardından, eksikliğin diyete bağlı olup olmadığına göre, yemekler arasında B12 tabletleri veya düzenli enjeksiyonlar gerekebilir. Tedavi, B12 seviyeleri düzelene kadar veya ömür boyu sürebilir. Folik asit tabletleri ise folat seviyelerini düzeltmek için kullanılır ve genellikle 4 ay alınır. Bazı durumlarda, diyeti iyileştirmek durumu tedavi edebilir ve tekrarı önleyebilir. Vitamin B12 et, balık, yumurta, süt ürünleri ve özel olarak zenginleştirilmiş gıdalarda bulunur. Folatın iyi kaynakları arasında brokoli, Brüksel lahanası ve bezelye gibi yeşil sebzeler yer alır.

Vitamin B12 veya folat eksikliği anemisi (anemi olsun veya olmasın) nadir olsa da komplikasyonlara yol açabilir, özellikle uzun süreli eksiklikte. Olası komplikasyonlar: sinir sistemi sorunları, geçici kısırlık, kalp rahatsızlıkları, gebelik komplikasyonları ve doğum kusurları. Şiddetli anemili yetişkinlerde kalp yetmezliği riski artar. Bazı komplikasyonlar tedaviyle düzelir, ancak sinir sistemi sorunları gibi bazıları kalıcı olabilir.

Vitamin B12 veya Folat Eksikliği Anemisi Belirtileri

Vitamin B12 veya folat eksikliği anemisi, geniş bir yelpazede belirtilere neden olabilir. Bu belirtiler genellikle yavaş yavaş gelişir, ancak tedavi edilmezse kötüleşebilir. Çoğu belirti, folat veya vitamin B12 eksikliğinden kaynaklansa da aynıdır.

Vitamin B12 ve folat eksikliği anemisinin belirtileri şunlardır: hızlı nefes alma veya nefes darlığı, baş ağrıları, hazımsızlık, iştah kaybı, çarpıntı, görme sorunları, zayıf veya yorgun hissetme, ishal, ağrılı veya kırmızı dil (bazen ağız ülserleriyle birlikte), hafıza, anlama ve yargılama sorunları (bilişsel değişiklikler). Bu belirtilerden bazıları, anemisi olmayan vitamin B12 veya folat eksikliğinde de görülebilir.

Vitamin B12 eksikliği, beyin ve sinir sistemini etkileyen nörolojik belirtilere de yol açabilir: uyuşukluk, kas zayıflığı, psikolojik sorunlar (hafif depresyon veya anksiyeteden karışıklık ve demansa kadar), denge ve koordinasyon sorunları, iğne batması hissi, idrar kaçırma.

Eğer vitamin B12 veya folat eksikliği anemisi belirtileri yaşıyorsanız, bir doktora başvurun. Bu durumlar genellikle belirtilere ve kan testi sonuçlarına göre teşhis edilebilir. Vitamin B12 veya folat eksikliği anemisinin mümkün olduğunca erken teşhis ve tedavi edilmesi önemlidir. Tedaviyle birçok belirti düzelse de, durumun neden olduğu bazı sorunlar tedavi edilmezse geri döndürülemez olabilir. Durum ne kadar uzun süre tedavi edilmezse, kalıcı hasar riski o kadar artar.

Vitamin B12 veya Folat Eksikliği Anemisinin Nedenleri

Vitamin B12 veya folat eksikliği anemisi, bu vitaminlerden birinin eksikliğinin vücudun tam işlevsel kırmızı kan hücreleri üretme yeteneğini etkilemesiyle oluşur. Kırmızı kan hücreleri oksijeni taşır. Vitamin B12 veya folat eksikliği anemisi olan çoğu kişide kırmızı kan hücreleri normalden büyüktür ve olgunlaşmamıştır. Bunun tıbbi adı megaloblastik anemidir.

Vitamin B12 veya folat eksikliği çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir.

Vitamin B12 Eksikliğinin Nedenleri

Pernisyöz Anemi: Birleşik Krallık’ta en yaygın neden olan pernisiyöz anemi, midenizdeki sağlıklı hücrelere bağışıklık sisteminizin saldırmasıyla ilgili bir otoimmün durumdur. Otoimmün durum, vücudun doğal savunma sistemi olan bağışıklık sisteminizin hastalıklara karşı korunmak yerine sağlıklı hücrelere saldırması anlamına gelir. Vitamin B12, midde iç faktör adlı bir proteinle birleşir ve ardından ince bağırsağın distal ileum adlı kısmında emilir. Pernisyöz anemi, iç faktörü üreten hücreleri hedef alır ve B12 emilimini engeller. Tam nedeni bilinmez, ancak 60 yaş civarı kadınlarda, aile öyküsü olanlarda veya başka otoimmün hastalıkları (Addison hastalığı veya vitiligo gibi) olanlarda daha yaygındır.

Diyet: Bazı kişilerde vitamin B12 eksikliği, diyette yeterli B12 alınmamasından kaynaklanır. Et, balık ve süt ürünleri içeren bir diyet genellikle yeterli B12 sağlar, ancak bunları düzenli tüketmeyenler risk altındadır. Vegan dieti izleyen ve B12 takviyesi veya zenginleştirilmiş gıda almayan kişiler de risklidir. Vücuttaki B12 depoları 2-5 yıl dayanabilir, yani diyet değişikliğinden sonra sorunların ortaya çıkması uzun zaman alabilir.

Mideyi Etkileyen Durumlar: Bazı mide durumları veya ameliyatları yeterli B12 emilimini engeller. Örneğin, midenin bir kısmının çıkarıldığı gastrektomi, B12 eksikliği riskini artırır.

Bağırsakları Etkileyen Durumlar: Bağırsakları etkileyen bazı durumlar da yeterli B12 emilimini engeller. Örneğin, sindirim sistemi astarının iltihabına neden olan Crohn hastalığı, B12 alımını azaltabilir.

İlaçlar: Bazı ilaçlar vücuttaki B12 miktarını azaltır. Örnekler: proton pompası inhibitörleri (PPİ’ler), metforminn, nitro azot. Doktorunuz, B12 seviyelerini etkileyebilecek ilaçlar konusunda sizi izleyecektir.

Fonksiyonel Vitamin B12 Eksikliği: Bazı kişilerde kan testlerinde normal B12 seviyeleri olmasına rağmen sorunlar görülebilir. Bu, B12’yi hücreler arasında taşıyan proteinlerde sorun olan fonksiyonel B12 eksikliğinden kaynaklanır ve omurilikle ilgili nörolojik komplikasyonlara yol açar.

Folat Eksikliğinin Nedenleri

Folat suda çözünür, bu nedenle vücut uzun süre depolayamaz. Vücudun folat deposu genellikle 4 ay sürer. Bu yüzden günlük diyette folat almak gereklidir ki vücut stokları yeterli olsun. Vitamin B12 eksikliği gibi, folat eksikliği de çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir.

Diyet: Folatın iyi kaynakları brokoli, Brüksel lahanası, kuşkonmaz, bezelye, nohut ve kahverengi pirinçtir. Bu tür yiyecekleri düzenli tüketmeyenlerde folat eksikliği gelişebilir. Diyetle ilgili folat eksikliği, dengesiz ve sağlıksız beslenenlerde, alkolü aşırı kullananlarda veya folat kaynaklarından kaçınan kısıtlı diyetlerde daha yaygındır.

Emilim Bozukluğu: Bazen vücudunuz folatı gerektiği gibi ememez. Bu genellikle çölyak hastalığı gibi sindirim sistemini etkileyen bir durumdan kaynaklanır.

Aşırı İdrar Yapma: Sık idrar yapmak folat kaybına neden olabilir. Bu, organları etkileyen bir durumdan kaynaklanabilir: Örneğin, konjestif kalp yetmezliği (kalbin vücuda yeterince kan pompalayamaması), akut karaciğer hasarı (genellikle aşırı alkol tüketiminden) veya uzun dönem diyaliz (kanı atıklardan temizleyen makine).

İlaçlar: Bazı ilaçlar vücuttaki folatı azaltır veya emilimini zorlaştırır. Örnekler: bazı antikonvülsanlar (epilepsi tedavisinde kullanılan), kolestiramin, sulfasalazin ve metotreksat. Doktorunuz folat seviyelerini etkileyebilecek ilaçlar konusunda sizi izleyecektir.

Diğer Nedenler: Vücut bazen normalden fazla folata ihtiyaç duyar. Bu, ihtiyacın karşılanamaması durumunda folat eksikliğine yol açar. Vücudun daha fazla folata ihtiyaç duyduğu durumlar: gebelik, kanser, kan bozuklukları (orak hücreli anemi gibi kalıtsal bir kan bozukluğu), enfeksiyon veya iltihapla mücadele eden durumlar (kızarıklık ve şişme). Erken doğan prematüre bebekler (37. haftadan önce doğanlar) de gelişen vücutları nedeniyle daha fazla folata ihtiyaç duyar ve bu yüzden folat eksikliği riski yüksektir.

Vitamin B12 veya Folat Eksikliği Anemisinin Teşhisi

Vitamin B12 veya folat eksikliği anemisi teşhisi genellikle doktor tarafından belirtilere ve kan testleri sonuçlarına göre konulur.

Kan Testleri: Potansiyel vitamin B12 veya folat eksikliğini belirlemek için çeşitli kan testleri yapılır. Bu testler:

• Hemoglobinin (oksijen taşıyan madde) normalden düşük olup olmadığını kontrol eder.
• Kırmızı kan hücrelerinin normalden büyük olup olmadığını kontrol eder.
• Kandaki vitamin B12 seviyesini.
• Kandaki folat seviyesini.

Teşhis edilirken belirtilerin de dikkate alınması önemlidir. Bazı kişilerde belirtiler olsa da vitamin seviyeleri normal görünebilir. Bazı kişilerde ise düşük seviyeler olsa bile belirti olmayabilir.

Nedeni Belirleme: Eğer belirtileriniz ve kan testi sonuçlarınız vitamin B12 veya folat eksikliğini işaret ediyorsa, doktor ek testler isteyebilir. Nedeni belirlemek, en uygun tedaviyi seçmeye yardımcı olur. Örneğin, pernisiyöz anemi için ek kan testleri yapılabilir. Bu, bağışıklık sisteminizin sağlıklı hücrelere antikor üreterek B12 emilimini engellediği bir otoimmün durumdur. Pernisiyöz anemi testleri her zaman kesin olmasa da genellikle doktorunuza iyi bir fikir verir.

Uzmanlara Sevk: Ek testler veya tedavi için uzmana sevk edilebilirsiniz.

• Kan rahatsızlıkları uzmanı (hematolog): Eğer neden belirsizse, hamileyseniz veya sinir sistemi etkilenmişse.
• Sindirim sistemi uzmanı (gastroenterolog): Eğer sindirim sisteminizin B12 veya folatı ememediği şüphesi varsa.
• Beslenme uzmanı (diyetisyen): Eğer kötü diyet nedeniyse. Diyetisyen, B12 veya folat alımınızı artırmak için kişiselleştirilmiş bir beslenme planı hazırlayabilir.

Vitamin B12 veya Folat Eksikliği Anemisinin Tedavisi

Vitamin B12 veya folat eksikliği anemisinin tedavisi, duruma neden olan faktöre bağlıdır. Çoğu kişi, eksik vitaminleri tamamlamak için enjeksiyon veya tabletlerle kolayca tedavi edilir.

Vitamin B12 Eksikliği Anemisinin Tedavisi

Vitamin B12 eksikliği anemisi genellikle hidroksikobalamin adlı B12 enjeksiyonlarıyla tedavi edilir. Başlangıçta, belirtiler düzelmeye başlayana kadar 2 hafta boyunca veya her gün enjeksiyon yapılır. Doktor veya hemşire enjeksiyonları yapar.

Bu ilk dönemden sonra tedavi, B12 eksikliğinin diyete bağlı olup olmadığına veya düşünme, hafıza ve davranış gibi nörolojik sorunlara yol açıp açmadığına bağlıdır. Birleşik Krallık’ta en yaygın neden olan pernisiyöz anemi diyete bağlı değildir.

Diyete Bağlı: Eğer B12 eksikliği diyet eksikliğinden kaynaklanıyorsa, yemekler arasında her gün B12 tabletleri almanız önerilebilir. Veya yılda iki kez hidroksikobalamin enjeksiyonu yapılabilir. Vegan beslenenler gibi yeterli B12 almakta zorlananlar ömür boyu tablet alabilir. Uzun süreli kötü diyetten kaynaklanan eksiklikte, seviyeler normale dönüp diyet düzelirse tabletler bırakılabilir.

B12’nin iyi kaynakları: et, somon ve morina balığı, süt ve diğer süt ürünleri, yumurta. Eğer vejetaryen veya vegansanız, maya özleri, kahvaltı gevrekleri ve soya ürünleri gibi B12 ile zenginleştirilmiş gıdalar alternatif olabilir. Yiyecek alışverişinde besin etiketlerini kontrol ederek B12 içeriğini görün.

Diyete Bağlı Olmayan: Eğer B12 eksikliği diyetten kaynaklanmıyorsa, genellikle ömür boyu her 2-3 ayda bir hidroksikobalamin enjeksiyonu yapılır. Eğer ellerde ve ayaklarda uyuşma veya karıncalanma gibi nörolojik belirtiler varsa, hematologa sevk edilirsiniz ve enjeksiyonlar her 2 ayda bir olabilir. Hematolog, ne kadar süre enjeksiyon almanız gerektiğini belirler. Birleşik Krallık’ta verilen B12 enjeksiyonlarında hidroksikobalamin tercih edilir, çünkü vücutta daha uzun kalır.

Folat Eksikliği Anemisinin Tedavisi

Folat eksikliği anemisini tedavi etmek için doktor genellikle günlük folik asit tabletleri reçete eder ve folat seviyelerini artırır. Ayrıca folat alımınızı artırmak için diyet tavsiyesi verebilir.

Folatın iyi kaynakları: brokoli, Brüksel lahanası, kuşkonmaz, bezelye, nohut, kahverengi pirinç.

Çoğu kişi yaklaşık 4 ay folik asit tabletleri alır. Eğer folat eksikliğinin altında yatan neden devam ediyorsa, daha uzun süre veya ömür boyu almak gerekebilir.

Folik asit başlamadan önce doktor B12 seviyelerinizi kontrol eder, çünkü folik asit tedavisi belirtileri o kadar iyileştirebilir ki altta yatan B12 eksikliğini maskeleyebilir. Tespit edilmeyen ve tedavi edilmeyen B12 eksikliği sinir sistemini etkileyebilir.

Durumun İzlenmesi: Tedavinizin işe yaradığından emin olmak için ek kan testleri yapılabilir. Tedaviye başladıktan 7-10 gün sonra bir kan testi, hemoglobin seviyenizi ve olgunlaşmamış kırmızı kan hücreleri (retikülositler) sayısını kontrol eder. Yaklaşık 8 hafta sonra başka bir test, tedavinin başarılı olduğunu doğrular. Çoğu vitamin B12 veya folat eksikliği olan kişi, belirtiler dönmediği veya tedavi etkisiz olmadığı sürece ek izleme gerektirmez.

Vitamin B12 veya Folat Eksikliği Anemisinin Komplikasyonları

Vitamin B12 veya folat eksikliğinin çoğu vakası kolayca ve etkili bir şekilde tedavi edildiği için komplikasyonlar nadirdir. Ancak özellikle uzun süreli eksiklikte komplikasyonlar gelişebilir.

Anemi Komplikasyonları: Her türlü anemi, nedeni ne olursa olsun, kalp ve akciğer komplikasyonlarına yol açabilir, çünkü kalp oksijeni hayati organlara pompalamakta zorlanır. Şiddetli anemili yetişkinlerde risk: anormal hızlı kalp atışı (taşikardi), kalp yetmezliği (kalbin vücuda doğru basınçta yeterli kan pompalayamaması).

Vitamin B12 Eksikliğinin Komplikasyonları

Vitamin B12 eksikliği (anemi olsun veya olmasın) komplikasyonlara yol açabilir.

Nörolojik Değişiklikler: Vitamin B12 eksikliği sinir sistemini etkileyen nörolojik sorunlara neden olabilir: görme sorunları, hafıza kaybı, iğne batması, fiziksel koordinasyon kaybı (ataksi; bütün vücudu etkileyebilir ve konuşma veya yürüme zorluğuna yol açar), sinir sistemi hasarı (periferik nöropati, özellikle bacaklarda). Nörolojik sorunlar gelişirse bazen geri döndürülemez.

Kısırlık: Vitamin B12 eksikliği bazen geçici kısırlığa (gebe kalamama) yol açar. Uygun B12 tedavisiyle genellikle düzelir.

Mide Kanseri: Pernisiyöz anemiden kaynaklanan B12 eksikliğinde (bağışıklık sisteminizin midedeki sağlıklı hücrelere saldırması), mide kanseri riski artar.

Nöral Tüp Defektleri: Hamileyseniz, yeterli B12 olmaması bebeğin ciddi bir doğum kusuru olan nöral tüp defekti riskini artırır. Nöral tüp, beyin ve omuriliği oluşturan dar bir kanaldır. Örnekler: spina bifida (bebeğin omurgasının düzgün gelişmemesi), anensefali (bebeğin beyin ve kafatası parçalarının olmaması), ensefalosel (beynin bir kısmını içeren zar veya deri kaplı bir kesenin kafatası deliğinden çıkması).

Nitroz Oksit Etkileri: Nitroz oksit (genellikle ‘gaz ve hava’ olarak bilinir), diş tedavilerinde ve doğumda kullanılan bir anestezi türüdür. Nitroz oksit kullanımı vücuttaki B12 seviyelerini azaltabilir. Eğer hamileyseniz ve B12 eksikliğiniz varsa, doğum sırasında gaz ve hava kullanıp kullanamayacağınızı doktorunuz veya ebenizle tartışın.

Folat Eksikliğinin Komplikasyonları

Folat eksikliği (anemi olsun veya olmasın) de komplikasyonlara yol açabilir.

Kısırlık: Vitamin B12 eksikliğinde olduğu gibi, folat eksikliği de doğurganlığı etkileyebilir. Ancak bu genellikle geçicidir ve folat takviyeleriyle düzeltilir.

Kardiyovasküler Hastalık: Araştırmalar, vücutta folat eksikliğinin kardiyovasküler hastalık (KVH) riskini artırabileceğini gösterir. KVH, kalp veya kan damarları hastalığını tanımlayan genel bir terimdir, örneğin koroner kalp hastalığı.

Kanser: Araştırmalar, folat eksikliğinin bazı kanser riskini artırabileceğini gösterir, örneğin kolon kanseri.

Doğum Sorunları: Gebelikte folat eksikliği, bebeğin erken doğma (37. haftadan önce) veya düşük doğum ağırlığı riskini artırır. Plasenta ayrılması riski de artabilir; bu, plasentanın rahim duvarından ayrılmasına bağlı karın ağrısı ve vajinal kanamaya yol açan ciddi bir durumdur.

Nöral Tüp Defektleri ve Folik Asit: Vitamin B12 eksikliğinde olduğu gibi, folat eksikliği de doğmamış bebeğin rahimdeki büyüme ve gelişimini etkileyebilir. Bu, spina bifida gibi nöral tüp defektleri riskini artırır.

Hamile kalabilecek tüm kadınlara, günlük folik asit takviyesi önerilir. Hamile kalmadan önce ve hamileliğin 12. haftasına kadar her gün 400 mikrogram folik asit alın. Bu, sizin ve bebeğinizin yeterli folata sahip olmasını sağlar ve bebeğin büyümesine yardımcı olur. Folik asit tabletleri reçeteyle doktorunuzdan alınabilir veya eczaneler, büyük süpermarketler ve sağlık mağazalarında satılır.

Eğer hamileyseniz ve vücudunuzun folata ihtiyacını artıran başka bir durumunuz varsa (örneğin diyabet), doktorunuz sizi yakından izleyerek anemiyi önler. Bazı durumlarda daha yüksek doz folik asit gerekebilir. Örneğin diyabette standart 400 mikrogram yerine 5 miligram (5mg) takviye alın. Doktorunuz daha yüksek doz reçete edebilir.

^{Kaynak: Vitamin B12 or folate deficiency anaemia – NHS}