İnek sütü alerjisi, bebekleri ve küçük çocukları etkileyen en yaygın gıda alerjilerinden biridir. Çocukların çoğu, okul çağına (yaklaşık 5 yaş) geldiklerinde bu alerjiyi atlatır. Ancak, alerjiyi atlatamayan az sayıda kişide bu durum yetişkinlikte de devam eder. Bu durumda, kişilerin daha şiddetli alerjik reaksiyonlar yaşama olasılığı daha yüksektir. Yetişkinlikte aniden inek sütü alerjisi gelişmesi mümkündür ancak çok nadir görülür. Bu nedenle neden ortaya çıkabileceği konusunda çok az araştırma yapılmıştır.

🥛 Süt Alerjisi ile Laktoz İntoleransı Arasındaki Fark Nedir?

Alerji ve intolerans kavramları sıkça karıştırılır. İnek sütü alerjisi, vücudun bağışıklık sisteminin, sütteki proteinleri (özellikle kazein ve whey) zararlı olarak algılayıp anormal bir yanıt vermesidir. İki ana türü vardır:

• Ani Alerji (IgE Aracılı): Belirtiler çok hızlı ortaya çıkar ve immünoglobulin E (IgE) antikoru tarafından tetiklenir. Genellikle süt tüketiminden sonraki dakikalar içinde veya iki saate kadar görülür. Yetişkinlerde en sık görülen tür budur.
• Gecikmeli Alerji (Non-IgE Aracılı): Belirtiler daha yavaş ortaya çıkar ve bağışıklık sisteminin farklı bir bölümü tarafından tetiklenir. Bu tür reaksiyonların belirtileri genellikle süt tüketiminden iki saat sonra başlar ve 72 saate kadar sürebilir. Yetişkinlerde daha nadir görülür.
• İntolerans (Duyarlılık): İntolerans reaksiyonları bağışıklık sistemini içermez. En yaygın süt intoleransı, süt şekeri olan laktoza karşıdır. Belirtiler genellikle gecikmelidir ve sindirim sistemiyle ilgilidir (şişkinlik, gaz, ishal, kabızlık ve huzursuz bağırsak sendromu (IBS) belirtileri gibi).

🤔 Gecikmeli Alerji mi Yoksa İntolerans mı?

Bu ikisini ayırt etmek zor olabilir ve bir sağlık profesyonelinin belirti öykünüzü değerlendirmesi gerekir. Basitçe söylemek gerekirse, belirtileriniz yaşla birlikte ortaya çıktıysa ve daha çok gecikmeli ise, intolerans olasılığı daha yüksektir.

Bazı insanlar süt tükettikten sonra artan balgam veya öksürükten şikayet ederler. Bu durum, süt alerjisinin bir belirtisi değildir ve sütün dokusuyla ilgilidir, balgam üretimini artırmasıyla ilgili değildir.

🩺 Nasıl Teşhis Konulur?

İnek sütü alerjisinden şüpheleniyorsanız, endişelerinizi bir sağlık profesyoneliyle, genellikle doktorunuz veya aile hekiminizle görüşmeniz önemlidir.

• Ani (IgE aracılı) reaksiyonlar için alerji testi kan testi ve/veya deri prick testi ile yapılabilir. Teşhis konulduğunda, hafif reaksiyonlar için antihistaminikler, anafilaksi riski varsa adrenalin oto-enjektörü gibi acil durum ilaçları reçete edilebilir.
• Gecikmeli reaksiyonlar için doktor veya diyetisyen gözetiminde 2-4 haftalık bir süt ve süt ürünlerini eliminasyon (kesme) diyeti ve ardından yeniden deneme süreci gerekebilir. Bu süreç, bir sağlık profesyonelinin gözetimi olmadan başlatılmamalıdır.

Yetişkinlerde IgE Aracılı (Ani) Alerjik Reaksiyon Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler genellikle sütle temastan sonraki dakikalar içinde ortaya çıkar. Reaksiyonlar hafif, orta veya şiddetli olabilir. Anafilaksi, hayatı tehdit edebilen en şiddetli alerjik reaksiyon biçimidir.

Hafif ve Orta Şiddetli Belirtiler:

• Ağızda, dilde ve boğazda kaşıntı
• Dudaklarda, göz çevresinde veya yüzde şişme
• Kırmızı, kabarık, kaşıntılı döküntü (kurdeşen veya ürtiker)
• Kusma, mide bulantısı, karın ağrısı ve ishal
• Burun akıntısı ve hapşırma

Şiddetli Anafilaksi Belirtileri:

Aşağıdaki belirtilerden herhangi biri veya birkaçı varsa, bu durum tıbbi bir acil durumdur. Vakit kaybetmeden adrenalin oto-enjektörü uygulanmalı ve 112 acil servis aranarak durumun anafilaksi olduğu belirtilmelidir.

• Dil ve/veya boğazda şişme
• Yutkunma veya konuşma güçlüğü, seste değişiklik (ses kısıklığı)
• Hırıltı (ıslık sesi) veya inatçı öksürük
• Zor veya gürültülü nefes alma
• Baş dönmesi, bayılma, bilinç kaybı (kan basıncının düşmesi nedeniyle)

Önemli Not: Kinesiyoloji, saç analizi, IgG kan testleri gibi alternatif testlerin gıda alerjisi veya intoleransını teşhis etmede bilimsel bir geçerliliği yoktur ve bu testlerden kaçınılmalıdır.

🥣 Sütsüz Beslenme ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

İnek sütü içermeyen bir diyet, süt proteinlerinden kaçınmak anlamına gelir. Laktozsuz ürünler, süt alerjisi olanlar için uygun değildir çünkü hala alerjik reaksiyona neden olan kazein ve whey proteinlerini içerirler. Keçi, koyun ve manda sütü gibi diğer memeli sütleri de benzer proteinler içerdiğinden tüketilmemelidir.

Neyse ki soya, hindistan cevizi, yulaf, badem, fındık, pirinç ve bezelye sütü gibi çok çeşitli bitki bazlı süt alternatifleri mevcuttur. Satın aldığınız markanın kalsiyum ile zenginleştirilmiş olduğundan emin olmak için etiketini kontrol edin.

Besin Öğelerini Yerine Koymak

• Kalsiyum: Kemik ve diş sağlığı için hayati önem taşır. Çoğu bitki bazlı süt kalsiyumla zenginleştirilmiştir, ancak emin olmak için etiketi okuyun.
• D Vitamini: Kalsiyumun emilmesini sağlar. Ana kaynağımız güneş ışığıdır. Diyetle yeterli D vitamini almak zordur. Bu nedenle, Türkiye’de de bir yaşından büyük herkesin (hamile ve emziren anneler dahil) yıl boyunca 10 mcg D vitamini takviyesi alması önerilmektedir.
• İyot: Tiroid fonksiyonları için gereklidir. Süt ve süt ürünleri ana iyot kaynaklarıdır. Beyaz balık ve yumurta gibi iyot açısından zengin besinleri diyetinize düzenli olarak eklemeye çalışın.

Gıda Etiketlerini Okuma

Türkiye’deki gıda etiketleme yasaları gereği, süt içeren ürünlerin içindekiler listesinde süt kelimesi kalın veya vurgulu olarak belirtilmelidir.

Süt İçeren Yaygın Ürünler ve Malzemeler:

• Tereyağı, sade yağ (ghee)
• Peynir, yoğurt, kefir
• Krema, kaymak
• Dondurma
• Kazein, kazeinat
• Whey (peynir altı suyu), whey tozu, whey proteini
• Süt tozu, süt proteini, süt şekeri (laktoz)

Dışarıda Yemek ve Çapraz Bulaşma

Şiddetli süt alerjisi olan yetişkinler için dışarıda yemek yerken çapraz bulaşma endişe verici olabilir. Özellikle pizza restoranları, dondurmacılar ve kahve dükkanlarında dikkatli olunmalıdır. Sipariş verirken alerjinizi mutlaka belirtin.

“İz miktarda içerebilir” veya “…üretim yapılan fabrikada üretilmiştir” gibi ifadeler, çapraz bulaşma riskini belirtir. Vegan olarak etiketlenen ürünlerin (özellikle çikolata ve dondurma) bile bu tür bir uyarı içerebileceğini ve sütle çapraz bulaşma riski taşıyabileceğini unutmayın.

💊 Laktoz İçeren İlaçlar

Bazı ilaçlar laktoz içerebilir. Ancak bu, genellikle tıbbi sınıf laktozdur ve süt içeriği çok düşüktür, bu nedenle çoğu kişi tarafından tolere edilebilir. Endişeleriniz varsa doktorunuzla veya eczacınızla konuşun.