Beyin anevrizması, beyindeki bir kan damarının duvarında zayıflık nedeniyle oluşan bir balonlaşmadır. Bu zayıflık genellikle kan damarlarının dallandığı noktalarda meydana gelir. Kan basıncı, zayıf damar duvarının küçük bir bölgesinin balon gibi dışarı doğru şişmesine neden olur. Anevrizmalar vücudun herhangi bir damarında oluşabilir, ancak en sık şu iki bölgede görülür:

• Karın aortu: Kalpten vücudun geri kalanına kan taşıyan ana arter.
• Beyin: Bu makalede, beyin anevrizmalarına odaklanacağız.

Beyin anevrizması (intrakraniyal veya serebral anevrizma), beyin içindeki kan damarlarında oluşan bir balonlaşmadır. Çoğu beyin anevrizması, yalnızca patladığında (yırtıldığında) belirgin semptomlara neden olur. Patlayan bir anevrizma, subaraknoid kanama adı verilen ciddi bir duruma yol açar. Bu, beyinde yaygın hasara ve ciddi semptomlara neden olabilir.

Patlamış beyin anevrizmasının belirtileri şunlardır:

• Ani ve şiddetli baş ağrısı (genellikle “şimşek çarpması” gibi tarif edilir, daha önce deneyimlenmemiş bir ağrı).
• Boyun tutulması.
• Bulantı ve kusma.
• Işığa bakarken ağrı (fotofobi).

Acil Tıbbi Durum: Eğer sizde veya bir yakınınızda patlamış beyin anevrizması belirtileri varsa, derhal 112’yi arayın ve ambulans çağırın.

Beyin Anevrizmasının Belirtileri

Patlamamış Beyin Anevrizması

Patlamamış beyin anevrizmaları genellikle belirti vermez. Ancak, anevrizma büyükse veya beyindeki dokulara ya da sinirlere baskı yapıyorsa bazı belirtiler ortaya çıkabilir. Bunlar:

• Görsel bozukluklar (görme kaybı veya çift görme).
• Göz çevresinde veya üstünde ağrı.
• Yüzün bir tarafında uyuşma veya güçsüzlük.
• Konuşma güçlüğü.
• Baş ağrısı.
• Denge kaybı.
• Konsantrasyon güçlüğü veya kısa süreli hafıza sorunları.

Eğer bu belirtilerden herhangi birini yaşıyorsanız, en kısa sürede bir doktora başvurmalısınız. Çoğu anevrizma patlamasa da tedavi gerekip gerekmediğini anlamak için kontrol edilmesi önemlidir.

Patlamış Beyin Anevrizması

Patlamış bir anevrizma, genellikle ani ve şiddetli bir baş ağrısıyla başlar. Bu ağrı, “kafaya vurulmuş gibi” tarif edilir ve daha önce yaşanmamış bir şiddettedir. Diğer belirtiler:

• Bulantı veya kusma.
• Boyun ağrısı veya tutulması.
• Işığa duyarlılık.
• Bulanık veya çift görme.
• Ani kafa karışıklığı.
• Bilinç kaybı.
• Nöbet geçirme.
• Vücudun bir tarafında veya uzuvlarda güçsüzlük.

Acil Tıbbi Durum: Bu belirtilerden herhangi biri varsa, hemen 112’yi arayın.

Beyin Anevrizmasının Nedenleri

Beyin anevrizmaları, beyindeki kan damarlarının duvarlarında zayıflık nedeniyle oluşur. Bu zayıflığın kesin nedeni her zaman net değildir, ancak bazı risk faktörleri tanımlanmıştır. Beyin, boyundan gelen ana kan damarları aracılığıyla büyük miktarda kana ihtiyaç duyar. Bu damarlar, ağaç dalları gibi daha küçük damarlara ayrılır. Anevrizmalar genellikle bu dallanma noktalarında, damarların daha zayıf olduğu bölgelerde gelişir.

Risk Faktörleri

• Sigara içmek: Sigara, beyin anevrizması riskini önemli ölçüde artırır. Araştırmalar, anevrizma tanısı konan çoğu kişinin sigara içtiğini veya geçmişte içmiş olduğunu gösteriyor. Sigara dumanındaki zararlı maddeler, kan damarlarının duvarlarına zarar verebilir.
• Yüksek tansiyon: Yüksek kan basıncı, beyindeki kan damarlarının duvarlarına fazla baskı yaparak anevrizma riskini artırır. Yüksek tansiyon riskini artıran faktörler:
  • Fazla kilolu olmak.
  • Ailede yüksek tansiyon öyküsü.
  • Afrika kökenli olmak.
  • Fazla tuz tüketimi.
  • Yetersiz meyve-sebze tüketimi.
  • Yeterince egzersiz yapmamak.
  • Fazla kafein veya alkol tüketimi.
  • 65 yaş üstü olmak.
• Aile öyküsü: Anne, baba veya kardeş gibi birinci derece akrabalarda beyin anevrizması öyküsü varsa, risk artar. Ancak bu durum nadirdir.
• Yaş: 40 yaş üstü kişilerde anevrizma riski daha yüksektir, çünkü damar duvarları zamanla kan akışının baskısıyla zayıflayabilir.
• Cinsiyet: Kadınlar, özellikle menopoz sonrası östrojen seviyelerindeki düşüş nedeniyle, erkeklere göre daha yüksek risk altındadır. Östrojen, damar esnekliğini korumada rol oynar.
• Doğuştan damar zayıflığı: Bazı kişilerde anevrizmalar, doğumdan gelen damar duvarı zayıflığı nedeniyle oluşur.
• Şiddetli kafa travması: Nadiren, ciddi bir kafa travması beyin damarlarını hasar vererek anevrizmaya neden olabilir.
• Kokain kullanımı: Kokain, damar duvarlarını iltihaplandırabilir ve kan basıncını artırarak anevrizma riskini yükseltebilir.
• Polikistik böbrek hastalığı: Otosomal dominant polikistik böbrek hastalığı (ADPKD), böbreklerde kist oluşumuna neden olan genetik bir durumdur. Yüksek tansiyon nedeniyle bu kişilerde anevrizma riski artabilir.
• Doku bozuklukları: Ehlers-Danlos sendromu veya Marfan sendromu gibi doku hastalıkları, damar duvarlarında zayıflığa yol açabilir.
• Aort koarktasyonu: Doğuştan gelen aort daralması, anevrizma riskini hafifçe artırabilir.

Beyin Anevrizmasının Tanısı

Beyin anevrizmaları genellikle anjiyografi ile teşhis edilir. Anjiyografi, kan damarlarını incelemek için kullanılan bir röntgen yöntemidir. Bu işlemde:

• Genellikle kasık bölgesine bir iğne ile lokal anestezi uygulanır.
• İnce bir tüp (kateter), kan damarına yerleştirilir ve boyundaki beyne kan taşıyan damarlara yönlendirilir.
• Kateter aracılığıyla özel bir boya enjekte edilir. Bu boya, röntgende damarların görünmesini sağlar ve anevrizma varsa tespit edilir.

Bazı durumlarda, röntgen yerine manyetik rezonans anjiyografi (MRA) veya bilgisayarlı tomografi anjiyografisi (BTA) kullanılır:

• MRA: Patlamamış anevrizmalar için tercih edilir. Güçlü manyetik alanlar ve radyo dalgalarıyla beyin görüntülenir.
• BTA: Subaraknoid kanama şüphesi varsa kullanılır. Bir dizi röntgen görüntüsü, bilgisayarda 3D bir görüntüye dönüştürülür.

Eğer BTA, patlamış bir anevrizmayı tespit edemezse, lomber ponksiyon yapılabilir. Bu işlemde, omurilik çevresindeki sıvı (beyin-omurilik sıvısı) alınarak kanama belirtileri aranır.

Tarama

Türkiye’de beyin anevrizmaları için rutin tarama programı bulunmamaktadır ve gelecekte de böyle bir programın başlatılması pek olası değildir. Tarama, yalnızca yüksek risk altındaki kişiler için önerilir. Örneğin:

• İki veya daha fazla birinci derece akrabasında subaraknoid kanama öyküsü olanlar.
• Polikistik böbrek hastalığı gibi anevrizma riskini artıran bir durumu olanlar.

Eğer bu gruplardan birine dahilseniz, bir doktora başvurarak uzman bir kliniğe yönlendirilmenizi isteyebilirsiniz. Ancak, tarama sonucunda cerrahi tedavi için uygun olmayan bir anevrizma tespit edilirse, bu durum endişe yaratabilir. Bu nedenle tarama kararı vermeden önce bir sağlık uzmanıyla olası etkileri tartışmak önemlidir.

Beyin Anevrizmasının Tedavisi

Beyin anevrizmaları, patlamışsa veya patlama riski yüksekse cerrahi yöntemlerle tedavi edilir. Önleyici cerrahi, yalnızca yüksek risk durumunda önerilir, çünkü cerrahinin kendisi ciddi komplikasyonlara (beyin hasarı veya inme gibi) yol açabilir.

Risk Değerlendirmesi

Patlamamış bir anevrizma tespit edilirse, cerrahi gerekip gerekmediğini belirlemek için bir risk değerlendirmesi yapılır. Bu değerlendirmede şu faktörler dikkate alınır:

• Yaş: Yaşlı bireylerde cerrahinin riskleri, faydalarını aşabilir.
• Anevrizmanın boyutu: 7 mm’den büyük anevrizmalar genellikle cerrahi tedavi gerektirir.
• Anevrizmanın konumu: Büyük damarlardaki anevrizmalar daha yüksek risk taşır.
• Diğer sağlık durumları: Mevcut hastalıklar cerrahi riskleri artırabilir.

Aktif Gözlem

Eğer patlama riski düşükse, genellikle aktif gözlem önerilir. Bu, düzenli kontrollerle anevrizmanın izlenmesi anlamına gelir. Ayrıca:

• Kan basıncını düşürmek için ilaç verilebilir.
• Sigarayı bırakmak, kilo vermek ve doymuş yağ alımını azaltmak gibi yaşam tarzı değişiklikleri önerilir.

Cerrahi Yöntemler

Yüksek riskli anevrizmalar için iki ana teknik kullanılır: nöroşirurjik klipleme ve endovasküler koiling.

Nöroşirurjik Klipleme:

1. Genel anestezi altında yapılır.
2. Kafa derisine bir kesi yapılır ve küçük bir kemik parçası çıkarılır.
3. Anevrizma bulunur ve küçük bir metal klipsle kapatılır. Bu klips, anevrizmayı kalıcı olarak mühürler.
4. Kemik parçası yerine yerleştirilir ve kafa derisi dikilir.
5. Nadiren, anevrizmanın kendisi değil, bağlı olduğu arter klipslenir. Bu durumda, kan akışını yönlendirmek için genellikle bacak damarından alınan bir damarla bypass yapılır.

Endovasküler Koiling:

1. Genel anestezi altında gerçekleştirilir.
2. Kasık veya bacakta bir artere ince bir kateter yerleştirilir.
3. Kateter, beyindeki anevrizmaya yönlendirilir.
4. Küçük platin bobinler anevrizmaya yerleştirilir. Bu bobinler, anevrizmayı doldurarak kanın girmesini engeller ve büyümesini veya patlamasını önler.

Klipleme mi, Koiling mi?

Hangi yöntemin kullanılacağı, anevrizmanın boyutuna, konumuna ve şekline bağlıdır. Koiling, kısa vadede nöbet gibi komplikasyon riskinin daha düşük olması nedeniyle sık tercih edilir. Her iki yöntemde de uzun vadeli kanama riski düşüktür. Tedavi seçeneklerini sağlık ekibinizle tartışarak riskler ve faydalar hakkında bilgi alabilirsiniz.

Acil Tedavi

Patlamış bir anevrizma için acil tedavi gerekir. İlk olarak, beyne kan akışının ciddi şekilde kesilmesini önlemek için nimodipin adlı bir ilaç verilir. Ardından, anevrizmayı onarmak için koiling veya klipleme uygulanır. Kullanılacak teknik, cerrahların uzmanlığına ve deneyimine bağlıdır.

Beyin Anevrizmasını Önleme

Beyin anevrizmalarını tamamen önlemek her zaman mümkün olmasa da riski azaltmak için bazı adımlar atılabilir. Kan damarlarına zarar verebilecek aktivitelerden kaçınmak önemlidir.

Sigarayı Bırakmak

Sigara, beyin anevrizması riskini artıran en önemli faktörlerden biridir. Sigarayı bırakmak için:

• Bir sağlık uzmanına başvurarak sigarayı bırakma programlarına katılabilirsiniz.
• Türkiye’de sigarayı bırakma konusunda destek almak için Alo 171 Sigara Bırakma Hattı’nı arayabilirsiniz.
• Doktorunuz, sigara bırakma sürecinde yaşadığınız yoksunluk belirtilerini hafifletmek için ilaçlar reçete edebilir.

Yüksek Tansiyonu Kontrol Etmek

Yüksek tansiyon, anevrizma riskini artırır. Tansiyonu düşürmek için:

• Sağlıklı beslenme: Tuzu azaltın, bol miktarda meyve ve sebze tüketin.
• Alkolü sınırlayın: Haftada 14 üniteden fazla alkol tüketmekten kaçının.
• Sağlıklı kilo: Fazla kiloları vermek, tansiyonu düşürmede büyük fark yaratır.
• Düzenli egzersiz: Haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta egzersiz yapın.
• Kafeini azaltın: Çay, kahve ve kafeinli içecekleri dengeli tüketin.

Beyin anevrizması ciddi bir sağlık sorunudur, ancak erken teşhis ve uygun tedaviyle riskler azaltılabilir. Patlamamış anevrizmalar genellikle belirti vermez, ancak düzenli kontrollerle izlenebilir. Patlama durumunda ise acil tıbbi müdahale hayat kurtarıcıdır. Sigarayı bırakmak, tansiyonu kontrol etmek ve sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek, anevrizma riskini azaltmada önemli adımlardır. Eğer sizde veya bir yakınınızda anevrizma belirtileri varsa, vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurun.

^{Çeviri Kaynak: Brain aneurysm – NHS}