Gıda intoleransının teşhisi bazen zaman alabilir. Hayati tehlike oluşturmasa da gıda intoleransı, kişiyi oldukça hasta hissettirebilir ve hem iş hem de sosyal yaşam üzerinde ciddi olumsuz etkilere yol açabilir.

Bu rehber, gıda intoleransını, yaygın türlerini, belirtilerini ve teşhis yöntemlerini daha iyi anlamanıza yardımcı olmak için hazırlanmıştır.

Gıda İntoleransı Tam Olarak Nedir?

Gıda intoleransı, bir besin tüketildiğinde her seferinde ortaya çıkan ancak gerçek bir besin alerjisi olmayan rahatsız edici semptomları tanımlamak için kullanılan genel bir terimdir. Gıda intoleransı, besin alerjisinden farklıdır çünkü bağışıklık sistemi tarafından tetiklenmez. Bu nedenle, şiddetli ve potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir alerjik reaksiyon (anafilaksi) riski taşımaz.

Gıda İntoleransı Ne Kadar Yaygındır?

Toplumda gıda intoleransı, besin alerjisinden çok daha yaygın olarak görülür. Besinlere karşı gelişen her tepkinin bir alerji olmadığını anlamak önemlidir.

Çoğu insan hayatının bir döneminde, yediği bir yemeğin kendisine dokunduğunu ve istenmeyen belirtilere yol açtığını tecrübe etmiştir. Bu durum, gıda intoleransı dışında aşağıdaki nedenlerden de kaynaklanabilir:

• Gıda zehirlenmesi
• Aşırı yemek yeme
• Gıda toksisitesi (besinin kendi yapısındaki zehirli maddeler)
• Reflü
• Huzursuz Bağırsak Sendromu (IBS)
• Gıda katkı maddelerine karşı hassasiyet

Gıda İntoleransının Belirtileri Nelerdir?

Gıda intoleransının neden olabileceği çok sayıda belirti vardır. Belirtilerin türü ve şiddeti, şüphelenilen besine göre değişiklik gösterebilir. Bu semptomlar, besinler bir sorun teşkil etmese bile başka rahatsızlıklarda da görülebileceğinden, mutlaka bir doktora danışılmalıdır. Belirtiler genellikle sindirim sistemi, cilt ve solunum sistemini etkiler.

• Cilt Belirtileri: Ciltte kızarma, ürtiker (kurdeşen), egzama alevlenmeleri veya anjiyoödem (derin doku şişmesi) görülebilir.
• Sindirim Sistemi Belirtileri: Karın ağrısı, ishal, şişkinlik, mide krampları ve kabızlık sıkça rastlanan şikayetlerdir.
• Solunum Sistemi Belirtileri: Rinit (nezle benzeri burun akıntısı), nefes almada zorluk ve hırıltı gibi belirtiler ortaya çıkabilir.
• Diğer Belirtiler: Baş ağrısı ve kalp çarpıntısı da görülebilen diğer semptomlardır.

Gıda alerjisi ile gıda intoleransı arasındaki farkı anlamak kritik öneme sahiptir. Gıda intoleransı olan bir kişi, belirtiler ortaya çıkmadan önce sorunlu gıdadan küçük bir miktar tolere edebilir. Buna karşılık, anlık tip (IgE aracılı) besin alerjisi olan kişilerin, anafilaksi riski nedeniyle ilgili besinden tamamen kaçınması zorunludur.

Besin alerjileri, bağışıklık sisteminin bir gıdayı yanlışlıkla zararlı olarak algılamasıyla ortaya çıkar. Gıda intoleransları ise ya besinin içindeki bir maddeden ya da vücudun o besini sindirmede yaşadığı bir sorundan (örneğin, laktozu parçalayan laktaz enziminin eksikliğine bağlı laktoz intoleransı) kaynaklanır.

Yaygın Gıda İntoleransı Türleri

Laktoz İntoleransı

Sindirim sisteminde, süt şekeri olan laktozu parçalamak için gereken laktaz enziminin seviyelerinin düşük olması durumunda ortaya çıkar. İnek sütü, peynir ve yoğurt gibi süt ürünlerinde bulunur.

Gluten İntoleransı

Gluten; buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein karışımıdır. Ekmek, bisküvi, kraker, makarna ve kek gibi birçok üründe mevcuttur. Gluten intoleransı olan bazı kişilerin, üretim sırasında bulaşma riski nedeniyle yulaftan da kaçınması gerekebilir.

Çölyak Dışı Gluten Hassasiyeti

Bu durum, gluten intoleransının daha hafif bir formudur. Çölyak dışı gluten hassasiyetinde bağışıklık sisteminin rolü henüz tam olarak anlaşılamamıştır ve daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.

Gıda Katkı Maddeleri ve Kimyasalları

Besinlerde doğal olarak bulunan veya koruyucu olarak eklenen bazı maddelere karşı da reaksiyon gelişebilir:

• Benzoatlar (Benzoik asit): Birçok bitki tarafından üretilir ve meyveler ile süt gibi gıdalarda doğal olarak bulunur. Ayrıca meşrubat, reçel, turşu, şekerleme ve çikolata gibi ürünlere katkı maddesi olarak eklenir.
• Kafein: Bilinen bir uyarıcıdır. Çay, kahve gibi bitkilerde doğal olarak bulunur ve enerji içeceklerinde, çikolatada kullanılır.
• Alkol (Etanol): Şarap, bira veya damıtılmış içkiler gibi alkollü içeceklerde bulunur.
• Monosodyum Glutamat (MSG): Olgunlaşan meyvelerde ve işlenmiş etlerde doğal olarak bulunur. Ayrıca birçok hazır ve tuzlu gıdaya lezzet artırıcı olarak eklenir.
• Salisilatlar: Bitkilerin hastalıklara ve böceklere karşı ürettiği doğal kimyasallardır. Meyveler, sebzeler, otlar ve baharatlarda bulunurlar. Sentetik salisilatlar ise aspirin gibi ilaçlarda kullanılır.
• Sülfür Dioksit (Sülfitler): Genellikle elma şırası, şarap, bira ve kuru meyvelerde bulunur. Sülfit hassasiyeti, özellikle steroid bağımlı astımı olan hastaları daha çok etkiler.
• Vazoaktif Aminler (Histamin dahil): Fermentasyon, depolama veya bozulma sırasında bakteriler tarafından üretilir. İşlenmiş etler, bazı meyve ve sebzeler, fermente soya ürünleri, yeşil çay, kahve, şampanya, şarap ve bira gibi gıdalarda bulunurlar.

Gıda İntoleransı Nasıl Teşhis Edilir?

Sizin veya çocuğunuzun yaşadığı belirtilerin bir besinden kaynaklandığından şüpheleniyorsanız, o besini tüketmekten kaçınmak ve durumu bir doktorla görüşmek önemlidir. Doktorunuz, detaylı bir tıbbi öykü alarak eliminasyon (besini diyetten çıkarma) ve yeniden deneme sürecinin gerekli olup olmadığına karar verecektir.

Gıda intoleransını teşhis etmek için kullanılan güvenilir bir kan testi yoktur.

Besin ve belirti günlüğü tutmak, tükettiğiniz gıdalar ile yaşadığınız belirtiler arasında bir ilişki olup olmadığını görmek ve tekrarlayan kalıpları belirlemek için çok faydalı bir yöntemdir.

Uzman Desteği Almak

Bir diyetisyen, gıda intoleransı şüphesi olan veya besinlerden kaçınma ve yerini doldurma konusunda diyet danışmanlığına ihtiyaç duyanlar için en doğru kaynaktır. Menünüzden birden fazla besini gereksiz yere çıkarmak, beslenme yetersizliklerine yol açabileceği için tehlikelidir.

Diyetisyen, beslenme geçmişinizi dinledikten sonra şüpheli bir gıda veya katkı maddesi tespit ederse, gerekliyse size özel bir eliminasyon diyeti planlayabilir. Bu diyet, şüpheli gıdayı belirli bir süre (genellikle 2-6 hafta) diyetten tamamen çıkarmayı içerir. Bu sürenin sonunda belirtilerinizde bir iyileşme olup olmadığı gözlemlenir.

Ardından, tanıyı doğrulamak için o besin kontrollü bir şekilde yeniden diyete eklenir ve belirtilerin geri gelip gelmediği takip edilir. Gıda intoleransı teşhisi bu şekilde konulur. Bu süreç boyunca doğru besin etiketlerini okumak, gizli içeriklerden kaçınmak için kritik öneme sahiptir.

^{Kaynak: Food Intolerance | Allergy UK | National Charity}