Anoreksiya nervoza (genellikle anoreksiya olarak adlandırılır), kişinin kilosunu mümkün olduğunca düşük tutma ihtiyacı hissettiği bir yeme bozukluğu ve ciddi bir ruh sağlığı durumudur. Bu makalede, anoreksiya nervozanın belirtileri, nedenleri, tedavisi ve sağlık riskleri hakkında detaylı bilgi bulabilirsiniz. Erken müdahale, iyileşme şansını artırır ve bu nedenle belirtileri fark ettiğinizde bir doktora başvurmanız önemlidir.

Anoreksiya Nervozanın Genel Bakış

Anoreksiya nervoza, kişinin kilosunu aşırı derecede düşük tutmaya çalıştığı bir yeme bozukluğudur. Bu durum, yetersiz yemek yeme, aşırı egzersiz yapma, müshil kullanma veya kusma gibi yöntemlerle kendini gösterebilir. Bu davranışlar, kişinin ciddi şekilde hastalanmasına ve açlık çekmesine neden olabilir. Anoreksiya hastaları genellikle beden algılarında bir bozulma yaşar ve zayıf olsalar bile kendilerini şişman olarak görürler. Her yaştan kadın ve erkek bu durumu yaşayabilir, ancak genç kadınlarda ve özellikle ergenlik döneminde (genellikle 15-16 yaşlarında) daha sık görülür.

Anoreksiya Nervozanın Belirtileri

Anoreksiya nervozanın belirtileri hem fiziksel hem de davranışsal olarak ortaya çıkabilir. Başlıca belirtiler şunlardır:

• 18 yaşından küçükseniz: Yaşınıza göre beklenen minimum kilo ve boy oranının altında olmak.
• Yetişkinseniz: Vücut kitle indeksi (VKİ) anormal derecede düşük olması.
• Yemekten kaçınma: Öğün atlama, çok az yemek yeme veya “şişmanlatıcı” olarak görülen yiyeceklerden kaçınma.
• Beden algısında bozulma: Sağlıklı kiloda veya zayıf olmanıza rağmen kendinizi şişman olarak görme.
• Adet düzensizlikleri: Menopoz öncesi kadınlarda adet görmenin durması veya genç kızlarda adetin başlamaması.
• Fiziksel sorunlar: Baş dönmesi, sersemlik, saç dökülmesi, kuru cilt, ellerde ve ayaklarda zayıf dolaşım, karın ağrısı, kabızlık, baş ağrısı, uyku problemleri, sürekli üşüme ve aşırı yorgunluk.
• Davranışsal belirtiler:
  • Yemek yediğinizde yalan söyleme veya başkalarıyla yemek yemekten kaçınma.
  • Bol kıyafetler giyerek vücut şeklini gizleme.
  • İştah kesiciler, müshiller veya idrar söktürücü ilaçlar kullanma.
  • Aşırı egzersiz yapma veya kusarak kilo almayı engellemeye çalışma.
  • Sürekli kilo alma korkusu yaşama ve yemekle ilgili katı ritüeller geliştirme.
  • Sık sık tartılma ve kilo kaybını olumlu bir başarı olarak görme.
  • Kilo kaybının ciddi olduğunu kabul etmeme.

Anoreksiya hastaları genellikle depresyon veya anksiyete gibi diğer ruh sağlığı sorunları da yaşayabilir.

Başkasında Anoreksiya Belirtileri

Bir yakınınızın anoreksiya nervozadan muzdarip olduğundan şüpheleniyorsanız, aşağıdaki uyarı işaretlerine dikkat edin:

• Dramatik kilo kaybı.
• Ne kadar ve ne zaman yediği veya kilosu hakkında yalan söyleme.
• Başkalarıyla yemek yemekten kaçınma.
• Yiyecekleri küçük parçalara ayırma veya çok yavaş yeme.
• Zayıflığını gizlemek için bol veya kat kat kıyafetler giyme.
• Çocuklarda ergenlik ve büyüme spurtunun gecikmesi, beklenenden daha az kilo alımı veya yaşıtlarına göre daha küçük beden.

Anoreksiya Nervozanın Nedenleri

Anoreksiya nervozanın kesin nedeni bilinmemektedir, ancak bazı faktörler bu yeme bozukluğuna yatkınlığı artırabilir:

• Aile öyküsü: Sizde veya ailenizde yeme bozuklukları, depresyon, alkol veya uyuşturucu bağımlılığı öyküsü varsa risk artar.
• Eleştiri: Yeme alışkanlıkları, beden şekli veya kilo hakkında eleştirilme.
• Toplumsal baskı: İnce olmaya aşırı önem verme, özellikle bale dansçıları, jokeyler, modeller veya sporcular gibi mesleklerde bu baskı daha yoğun olabilir.
• Kişilik özellikleri: Anksiyete, düşük özgüven, obsesif kişilik veya mükemmeliyetçilik.
• Travma: Duygusal, fiziksel veya cinsel istismar öyküsü.

Anoreksiya Nervozanın Teşhisi

Anoreksiya nervozadan şüpheleniyorsanız, mümkün olan en kısa sürede bir doktora başvurmanız önemlidir. Erken teşhis, iyileşme şansını artırır. Doktorunuz şunları yapabilir:

• Yeme alışkanlıklarınız ve nasıl hissettiğiniz hakkında sorular sorar.
• Kilonuzu, kalp atış hızınızı, kan basıncınızı ve vücut sıcaklığınızı kontrol eder.
• Kan testleri yaparak genel fiziksel sağlığınızı değerlendirir.

Eğer doktorunuz anoreksiya veya başka bir yeme bozukluğundan şüphelenirse, sizi bir yeme bozukluğu uzmanına veya uzman bir ekibe yönlendirecektir. Bir arkadaş veya sevdiğiniz biriyle doktora gitmek, bu süreci kolaylaştırabilir. Ayrıca, yeme bozuklukları konusunda destek sunan Beat derneğinin yardım hattını (0808 801 0677) arayarak gizli bir şekilde danışmanlık alabilirsiniz.

Başkası İçin Yardım Arama

Eğer bir aile üyesi veya arkadaşınızın anoreksiya olabileceğinden endişeleniyorsanız, onlara endişelerinizi nazikçe ifade edin ve bir doktora başvurmaları için teşvik edin. Onlarla birlikte doktora gitmeyi teklif edebilirsiniz.

Anoreksiya Nervozanın Tedavisi

Anoreksiya nervozadan iyileşmek mümkün olsa da bu süreç zaman alabilir ve her birey için farklılık gösterebilir. Tedavi planı, size özel olarak hazırlanır ve depresyon veya anksiyete gibi ek destek gereksinimlerini dikkate alır. Tedavi genellikle konuşma terapileri ve kontrollü kilo alımını içerir. Erken tedavi, ciddi komplikasyon riskini azaltır.

Yetişkinler İçin Tedavi

Yetişkinlerde anoreksiya tedavisi, genellikle yemek ve yeme ile ilgili duyguları yönetmenize yardımcı olan konuşma terapilerini içerir. Yaygın olarak kullanılan terapiler şunlardır:

• Bilişsel Davranışçı Terapi (CBT): Haftalık seanslar, genellikle 40 haftaya (9-10 ay) kadar devam eder. İlk 2-3 haftada haftada 2 seans olabilir. Terapist, duygularınızla başa çıkmanıza, beslenme ve açlığın etkilerini anlamanıza ve sağlıklı yemek seçimleri yapmanıza yardımcı olur. Yeni yeme alışkanlıklarınızı sürdürebilmeniz için teknikler öğretir.
• Maudsley Anoreksiya Nervoza Tedavisi (MANTRA): Terapist, yeme bozukluğunuzun etkilerini anlamanıza yardımcı olur ve davranışlarınızı değiştirmek için hazır olduğunuzda sizi destekler. Ailenizi veya yakınlarınızı sürece dahil edebilirsiniz. Genellikle 20 seans (ilk 10’u haftalık, sonraki 10’u size uygun şekilde planlanır) yapılır.
• Uzman Destekli Klinik Yönetim (SSCM): Terapist, yeme bozukluğunuzun neden olduğu sorunları anlamanıza ve bunları çözmenize yardımcı olur. Beslenme hakkında bilgi verir ve 20 haftalık süreçte hedef bir kiloya ulaşmanızı destekler.
• Fokal Psikodinamik Terapi: Eğer diğer terapiler uygun değilse veya işe yaramazsa, bu terapi yeme alışkanlıklarınızın düşünceleriniz ve ilişkilerinizle nasıl bağlantılı olduğunu anlamaya odaklanır. Haftalık seanslar, 40 haftaya kadar sürebilir.

Beslenme Desteği

Tedavi sırasında, sağlıklı bir kiloya ulaşmanız için uzman bir diyetisyen tarafından yemek planı hazırlanır. Vitamin ve mineral takviyeleri önerilebilir, çünkü anoreksiya nedeniyle vücudunuz yeterli besin almayabilir. Düzenli kontrollerle ilerlemeniz takip edilir. Çok hasta olan kişilerde yemek planı daha yakından izlenebilir ve hastanede tedavi gerekebilir.

Çocuklar ve Gençler İçin Tedavi

18 yaşın altındaki gençler için genellikle aile terapisi önerilir. Ayrıca, CBT veya ergen odaklı psikoterapi gibi bireysel terapiler de uygulanabilir:

• Aile Terapisi: Aile ile birlikte terapiste konuşulur, anoreksiyanın sizi nasıl etkilediği ve ailenizin size nasıl destek olabileceği tartışılır. Terapist, zorlayıcı duygular ve durumlarla başa çıkma yolları öğretir. Genellikle bir yıl boyunca 18-20 seans yapılır.
• Ergen Odaklı Psikoterapi: 12-18 ay süren, genellikle 40 bireysel seanstan oluşan bu terapi, kilo alma korkularınızla başa çıkmanıza, sağlıklı beslenmeyi anlamanıza ve özgüveninizi artırmanıza yardımcı olur. Ayrıca 8-12 aile seansı içerebilir.
• Beslenme Desteği: Gençlerde büyüme ve gelişme için yeterli enerji ve vitamin alımı çok önemlidir. Doktor, sağlıklı beslenme için öneriler sunar ve ebeveynlerinize diyetiniz konusunda bilgi verir. Düzenli kontroller yapılır ve ciddi durumlarda hastanede tedavi gerekebilir.

Kemik Sağlığı

Anoreksiya, kemiklerin zayıflamasına neden olarak osteoporoz riskini artırabilir. Çocuklarda ve gençlerde bir yıl, yetişkinlerde iki yıl veya daha uzun süre düşük kiloda kalmak bu riski artırır. Kadınlar ve kızlar bu konuda daha yüksek risk altındadır. Doktorunuz, kemik sağlığınızı kontrol etmek için kemik yoğunluğu taraması önerebilir ve osteoporozu önlemek için ilaç reçete edebilir.

Antidepresanlar

Anoreksiya tedavisi için antidepresanlar doğrudan kullanılmaz, ancak depresyon, anksiyete veya sosyal fobi gibi eşlik eden durumlar için fluoksetin (Prozac) gibi antidepresanlar önerilebilir. 18 yaşın altındaki çocuklar ve gençler için antidepresanlar çok nadir reçete edilir.

Tedavi Yeri

Çoğu kişi, tedavi sırasında evde kalabilir ve klinikte düzenli randevulara katılabilir. Ancak ciddi sağlık komplikasyonları varsa (örneğin çok düşük kilo, hayatı tehdit eden durumlar, evde yeterli destek olmaması veya kendine zarar verme riski), hastanede veya gündüz bakım ünitesinde tedavi gerekebilir. Doktorlar, kilonuzu ve sağlığınızı yakından izler ve sağlıklı bir kiloya ulaştığınızda evde tedaviye devam edebilirsiniz.

Zorunlu Tedavi

Nadir durumlarda, ciddi şekilde hasta olan ve tedaviyi reddeden kişiler, ruh sağlığı yasası kapsamında hastaneye yatırılabilir. Bu, “bölümleme” olarak bilinir ve son çare olarak uygulanır.

Tedavi Sonrası Takip

Tedavi bittikten sonra düzenli takip önemlidir. En az yılda bir kez kilonuz, fiziksel ve ruhsal sağlığınız kontrol edilmelidir. Bu genellikle aile doktorunuz tarafından yapılır, ancak yeme bozukluğu uzmanıyla da olabilir.

Anoreksiya Nervozanın Sağlık Riskleri

Uzun süreli anoreksiya, yetersiz beslenme (malnütrisyon) nedeniyle ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Ancak yemek alımınız düzeldiğinde bu sorunlar genellikle iyileşmeye başlar. Olası komplikasyonlar şunlardır:

• Kas ve kemik sorunları: Yorgunluk, halsizlik, osteoporoz ve çocuklarda fiziksel gelişim problemleri.
• Doğurganlık sorunları: Adet düzensizlikleri ve doğurganlıkta azalma.
• Cinsel istek kaybı.
• Kalp ve damar sorunları: Zayıf dolaşım, düzensiz kalp atışı, düşük tansiyon, kalp kapak hastalığı, kalp yetmezliği ve ödem (ayak bilekleri, ayaklar ve bacaklarda şişlik).
• Beyin ve sinir sistemi sorunları: Konsantrasyon ve hafıza zorlukları, nadiren nöbetler.
• Böbrek veya bağırsak sorunları.
• Zayıflamış bağışıklık sistemi veya anemi.

Anoreksiya, ruh sağlığı sorunları arasında en yüksek ölüm oranlarından birine sahiptir. Ölümler, fiziksel komplikasyonlar veya intihar nedeniyle olabilir.

^{Kaynak: Anorexia nervosa – NHS}