Hepatit D Virüsü ve Merkel Hücre Virüsü: Kanserle Bağlantıları

2025’te Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC), üç virüsle ilgili çok önemli bir güncelleme yaptı:

Hepatit D virüsü (HDV), insan sitomegalovirüsü (HCMV) ve Merkel hücre poliomavirüsü (MCPyV).

Bu güncelleme özellikle karaciğer, cilt ve kan kanserleri açısından “hangi virüs ne kadar güçlü bir kanserojen?” sorusuna daha net cevap veriyor:

• HDV → Grup 1: “İnsanlar için kanserojen”
• Merkel hücre poliomavirüsü → Grup 1: “İnsanlar için kanserojen”
• Sitomegalovirüs (HCMV) → Grup 2B: “Muhtemelen/olası kanserojen”

Bu, “her enfeksiyon mutlaka kansere dönüşecek” demek değil. Ama bazı virüslerin, belirli koşullarda, belirli kanser türlerinin ortaya çıkma riskini anlamlı şekilde artırabildiğini gösteriyor. Bu yazıda, ne olup bittiğini, hangi virüsün hangi kanserle ilişkili olduğunu ve günlük hayatta gerçekten neleri değiştirebileceğimizi sade bir dille anlatacağız.

🧪 2025’te ne oldu? IARC’nin yeni değerlendirmesi

IARC, kanserle ilişkili ajanları (kimyasal, fiziksel, biyolojik) düzenli aralıklarla gözden geçiriyor. 2025 Haziran’ında toplanan bilim kurulu, güncel çalışmaları tarayarak şu kararlara vardı:

• Hepatit D virüsü (HDV)
  • Karaciğer kanseri (hepatoselüler karsinom, HCC) ile ilişkisi konusunda “insanlarda yeterli kanıt” var.
  • Sadece HBV ile enfekte kişilere bakan 15 çalışma üzerinden yapılan meta-analizde, HDV pozitif olanlarda karaciğer kanseri riski yaklaşık iki katından fazla bulunmuş (bağıl risk ~2,1).
• Merkel hücre poliomavirüsü (MCPyV)
  • Merkel hücreli karsinom (MCC) denilen nadir ama agresif bir cilt kanseriyle ilişkisinde “insanlarda yeterli kanıt” var.
  • Tümör dokusunda virüs DNA’sının entegrasyonu, belirli viral protein mutasyonları ve hayvan deneyleri bu ilişkiyi destekliyor.
• İnsan sitomegalovirüsü (HCMV)
  • Özellikle çocukluk çağı akut lenfoblastik lösemi (ALL) için “sınırlı kanıt” var.
  • Bu nedenle “olası kanserojen (Grup 2B)” kategorisine yerleştirildi.
  • Diğer kanser türleri için kanıt şu an için “yetersiz” düzeyde.

Önemli ayrım:

• Grup 1 = “Bu ajanın kansere yol açabileceğinden eminiz.”
• Grup 2B = “Birkaç işaret var, ama kanıt henüz sınırlı; kesin konuşmak için erken.”

Yani HDV ve Merkel hücre poliomavirüsü için tablo daha net, HCMV içinse soru işaretleri hâlâ devam ediyor.

🧬 Hepatit D virüsü (HDV): Karaciğer kanserinde “gizli hızlandırıcı”

HDV nasıl bir virüs?

• HDV, tek başına yaşayabilen bir virüs değil. Zarfını oluşturmak için hepatit B virüsünün (HBV) yüzey antijenine ihtiyaç duyan, “defektif” bir RNA virüsü.
• Bu yüzden bir kişide HDV enfeksiyonu olması için mutlaka HBV enfeksiyonu da olması gerekiyor.
• Bulaş yolları büyük oranda HBV ile aynı:
  • Kan ve vücut sıvılarıyla temas
  • Enjektör paylaşımı
  • Kontamine kan ürünleri
  • Hemodiyaliz
  • Korunmasız cinsel temas

Dünya genelinde HBsAg pozitif (HBV taşıyıcısı) kişiler arasında HDV sıklığı çoğu bölgede %1–10 arasında, bazı ülkelerde bu oran çok daha yüksek.

Neden karaciğer kanseri riskini bu kadar artırıyor?

İncelemelerde, HBV enfeksiyonu olan kişiler içinde HDV pozitiflerin:

• Karaciğer kanserine yakalanma riskinin iki kattan fazla arttığı,
• Bu risk artışının farklı ülke, yaş ve çalışma tasarımlarında da tutarlı olduğu,
• HDV RNA düzeyi yüksek olanlarda (aktif çoğalan virüs) riskin daha da yükseldiği

gösterilmiş. Yani burada sadece “var/yok” değil, virüsün aktifliği de önemli.

Mekanizma tarafında da tablo oldukça net:

• Kronik inflamasyon (süregelen iltihap)
• Fibrozis (karaciğerde nedbe dokusu birikimi)
• Siroz gelişiminin hızlanması
• Karaciğer hücrelerinin sürekli hasar–onarım döngüsüne girerek DNA hasarına ve zamanla kansere zemin hazırlaması

Tüm bunlar HDV’yi, karaciğer kanserinde “gizli hızlandırıcı” konumuna getiriyor.

İyi haber: HDV’den korunmanın kilidi HBV aşısı

Burada en önemli, hatta sevindirici nokta şu:

HDV, HBV olmadan enfeksiyon yapamıyor.

HBV’ye karşı korunduğunuzda, HDV’ye karşı da çok büyük oranda korunmuş oluyorsunuz.

Bu yüzden:

• Ülkelerin ulusal takvimlerinde yer alan hepatit B aşısı, dolaylı olarak HDV’ye bağlı karaciğer kanseri riskini de azaltıyor.
• Kronik HBV taşıyıcıları için:
  • Düzenli karaciğer kontrolleri
  • Doktorun uygun gördüğü aralıklarla HDV taraması
    ciddi fayda sağlayabiliyor.

Günlük hayatta yapılabilecekler:

• Enjektör, tıraş bıçağı, piercing malzemesi vb. asla paylaşmamak
• Sağlık kuruluşlarında sterilizasyona dikkat eden merkezleri tercih etmek
• Kan ve kan ürünü gerektiren işlemlerde güvenilir kurumları seçmek
• HBV taşıyıcısı olduğunu bilen kişilerin, doktoruyla HDV taramasını mutlaka konuşması

🧬 Merkel hücre poliomavirüsü (MCPyV): Nadir ama agresif cilt kanserinin parçası

Merkel hücreli karsinom nedir?

Merkel hücreli karsinom (MCC):

• Nadir görülen ama hızlı büyüyebilen bir cilt kanseri türü,
• Genellikle:
  • Yaşlı bireylerde
  • Açık tenli kişilerde
  • Bağışıklık sistemi baskılanmış (organ nakli, HIV, uzun süreli immünsupresif ilaç) kişilerde
    daha sık görülüyor.

MCPyV ise:

• Küçük, çift sarmallı DNA içeren bir poliomavirüs,
• İnsanların çoğuna çocukluk döneminde bulaşıyor,
• Cildin normal virüs florasının bir parçası gibi yıllarca sessiz kalabiliyor.

Yani MCPyV ile karşılaşmak çok yaygın; ama MCC çok nadir. Bu da bize şunu söylüyor:

Virüs tek başına yeterli değil; yaş, bağışıklık durumu, güneş maruziyeti gibi ek faktörler de devrede.

Neden Grup 1’e yükseltildi?

IARC, MCPyV’yi “insanlar için kanserojen (Grup 1)” kategorisine alırken şunlara dayandı:

• MCC’li hastalarda:
  • MCPyV’ye karşı nötralizan antikorların yüksek olması,
  • Tümör örneklerinde virüs DNA’sının klonal entegrasyonu,
  • Büyük T (LT) antijeninde truncating (kısaltıcı) mutasyonlar ve bu proteinin tümörde ekspresyonu,
• Çeşitli transgenik fare çalışmalarında:
  • MCPyV T antijenlerini taşıyan hayvanlarda
  • Cilt, dalak, karaciğer ve MCC’ye çok benzeyen tümörlerde tümör artışı
• Mekanizma olarak:
  • DNA çift zincir kırıkları,
  • Kromozom hasarı ve mikronükleus oluşumu,
  • Hücrelerin serum olmadan da çoğalabilmesi,
  • NF-κB yolunun aktive olup hücrelerin hayatta kalma ve çoğalma sinyallerinin artması

Bu bulgular, virüsün hem insanlarda kanserle güçlü ilişki gösterdiğini, hem de deneysel sistemlerde kanserojen karakteristik sergilediğini ortaya koyuyor.

İyi haber: Her MCPyV enfeksiyonu MCC’ye dönüşmüyor

Burada özellikle altını çizmek gerekiyor:

• MCPyV enfeksiyonu çok yaygın; insanların büyük çoğunluğu hayatında bir noktada bu virüsle tanışıyor.
• Ama Merkel hücreli karsinom çok nadir.

Yani “bende bu virüs var mı, kesin kanser olur muyum?” paniği yerine:

• Ciltte:
  • Hızla büyüyen,
  • Rengi değişen,
  • Açıklanamayan,
  • Kolay kanayan
    herhangi bir lezyon fark edildiğinde dermatoloji veya onkoloji uzmanına başvurmak,
• Özellikle bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerin cilt muayenelerini aksatmaması,
  çok daha gerçekçi ve işe yarar bir yaklaşım.

🦠 Sitomegalovirüs (HCMV): “Olası kanserojen” ifadesi ne demek?

Sitomegalovirüs (HCMV), β-herpesvirüs ailesinden, çift sarmallı DNA’ya sahip bir virüs. Bulaş yolları oldukça geniştir:

• Tükürük
• Kan
• İdrar
• Semen
• Anne sütü
• Gebelik sırasında anneden bebeğe

Temel özellikleri:

• Hayat boyu süren bir enfeksiyon yapar;
  aktif (litik) dönemler ve latent dönemler arasında gidip gelir.
• Sağlıklı bireylerin çoğunda:
  • Ya hiç belirti vermez,
  • Ya da hafif, mononükleoz benzeri bir tablo yapar.
• Küresel seroprevalans:
  • Genel nüfusta ~%80’lerin üzerinde
  • Özellikle Güney Amerika, Afrika, Güney Asya’da daha yüksek oranlar bildirilmiş.

ALL ile ilişkisi neden “sınırlı kanıt”?

IARC, HCMV için özellikle çocukluk çağı akut lenfoblastik lösemi (ALL) üzerinde yoğunlaştı.

• Doğumda alınan kan örneklerinde (neonatal blood spot) HCMV DNA pozitif olan çocuklarda ALL riskinin arttığını gösteren çalışmalar var.
• Gebelik sırasında annede HCMV IgM pozitifliğinin olduğu durumlarda, çocukta ALL riskinin arttığına dair veriler de mevcut.
• Ancak:
  • Çalışmaların sayısı çok fazla değil,
  • Bazılarında istatistiksel belirsizlikler var,
  • Tüm olası karıştırıcı etkenlerin (konfonderler) dışlandığından tam emin olmak zor.

Bu nedenle:

HCMV için “insanlarda ALL’e yönelik sınırlı kanıt” var denildi ve virüs “olası kanserojen (Grup 2B)” olarak sınıflandırıldı.

Bu, “HCMV kesin ALL yapar” anlamına gelmiyor; “bazı işaretler var, daha fazla veriyle netleştirmemiz gerekiyor” demek.

HCMV açısından kimler daha hassas?

• Bağışıklık sistemi baskılanmış bireyler
  • Organ nakli alıcıları
  • Kemoterapi alan hastalar
  • İleri HIV enfeksiyonu olanlar
• Gebeler ve bebekler
  • Doğuştan HCMV enfeksiyonu,
    işitme kaybı ve nörolojik sorunların en sık viral nedenlerinden biri.

Bu gruplarda enfeksiyonun yönetimi, tamamen kişiye özel ve mutlaka uzman hekim takibi gerektiren bir süreç.

🧩 “Grup 1” ve “Grup 2B” günlük yaşamda ne anlama geliyor?

IARC sınıflandırması bazen yanlış anlaşılıyor. Kısaca:

• Grup 1: “İnsanlar için kanserojen”
  • Yeterli bilimsel kanıt var.
  • Örnekler: Sigara dumanı, asbest, bazı kimyasallar, belirli virüsler (HBV, HCV, HPV, HDV, MCPyV gibi).
• Grup 2B: “Muhtemelen/olası kanserojen”
  • İnsan verilerinde sınırlı, hayvan çalışmalarında sınırlı veya karışık kanıt var.
  • “Belki de kanserojen; ama bunu kesin söylemek için daha çok ve daha temiz veriye ihtiyaç var.”

Bu sınıflama “tehlike”yi (hazard) tanımlar;
günlük risk ise:

• Ne kadar süre enfekte kaldığınız,
• Bağışıklık durumunuz,
• Eşlik eden diğer risk faktörleri (sigara, alkol, obezite, UV maruziyeti, başka virüsler…)
  gibi onlarca değişkenle şekillenir.

🛡️ Korunma yolları: Neleri gerçekten değiştirebiliriz?

Virüsleri tamamen hayatımızdan çıkarmak çoğu zaman mümkün değil. Ama riskimizi yönetmek ve kanser gelişme olasılığını azaltmak için yapabileceklerimiz var.

1. Hepatit B ve D için

• Hepatit B aşısı:
  • Ulusal aşı takviminde yer alan HBV aşısı, dolaylı olarak HDV enfeksiyonunu da engelleyen en güçlü bariyer.
• Kronik HBV taşıyıcıları için:
  • Düzenli hepatolog/gastroenterolog kontrolleri
  • Doktorun gerekli gördüğü durumlarda HDV taraması
  • Alkol tüketiminin sınırlandırılması veya mümkünse bırakılması
  • Hepatotoksik ilaçları (karaciğere zarar verebilen) hekime danışmadan kullanmamak
• Bulaşın azaltılması için:
  • Enjektör, tıraş bıçağı, kişisel bakım malzemelerini paylaşmamak
  • Dövme/piercing gibi işlemleri güvenilir, steril çalışan merkezlerde yaptırmak
  • Kan ürünleri ve cerrahi işlemler için kurumsal sağlık kuruluşlarını tercih etmek

2. Merkel hücre poliomavirüsü ve cilt sağlığı için

• Güneşten korunma:
  • Güneşin en dik olduğu saatlerde (özellikle 11.00–16.00 arası) uzun süre direk güneşten kaçınmak
  • Geniş kenarlı şapka, koruyucu giysi ve uygun güneş koruyucu krem kullanmak
• Ciltteki değişiklikleri takip etmek:
  • Hızla büyüyen,
  • Rengi koyulaşan veya değişen,
  • Kenarları düzensiz,
  • Kolay kanayan küçük nodül veya plakları ciddiye almak
• Bağışıklığı baskılanmış bireyler:
  • Düzenli dermatoloji muayeneleri
  • Doktorun önereceği aralıklarla cilt kontrolü

3. Sitomegalovirüs için (özellikle gebelik ve bağışıklık baskılanması durumlarında)

• Basit ama etkili hijyen önlemleri:
  • Küçük çocukların tükürük ve idrarıyla temas sonrası elleri yıkamak
  • Bardak, kaşık, emzik gibi eşyaları paylaşmamak
• Gebelik planlayan veya hamile kişiler:
  • HCMV hakkında hekiminden bilgi almak
  • Gerek görülürse serolojik test ve takipleri planlamak
• Organ nakli, kemoterapi, ileri HIV enfeksiyonu gibi durumlarda:
  • HCMV taraması ve tedavisi tamamen uzman ekiplerce yönetilmelidir; burada en doğru adres, kişiyi takip eden hekimlerdir.

👩‍⚕️ Klinik pratikten örnek senaryo (deneyim odaklı bakış)

Bilimsel makaleler kadar, klinik deneyim de bu virüsleri anlamaya yardım ediyor. Aşağıdaki senaryo, birçok uzman hekimin polikliniğinde sıkça karşılaştığı durumların genel bir özeti gibi düşünülebilir:

Örneğin bir hepatoloji uzmanının anlattığı tipik bir hasta profili şöyle olabilir:

“Ben kronik hepatit B ile takip ettiğim hastalarda, özellikle karaciğer enzimleri bir türlü düzelmeyen veya siroza doğru gidişi hızlanan kişilerde mutlaka hepatit D taraması istiyorum. Kendi polikliniğimde test ettiğim hastalarda, HDV pozitif olanların bir kısmında karaciğer hastalığının daha agresif seyrettiğini bizzat gözlemledim. Bu nedenle, düzenli takip ve erken taramanın ne kadar etkili olabileceğini kendi tecrübemde açıkça görüyorum.”

Bu tür anlatılar, şunu hatırlatıyor:

• Bazı riskler kâğıt üzerindeki oranlardan ibaret değil; klinikte, gerçek insanların hayatında karşılığı var.
• Öte yandan:
  • Düzenli kontroller,
  • Erken tarama,
  • Koruyucu önlemler,
  • Uygun tedaviler,
    sayesinde bu riskler önemli ölçüde yönetilebilir hale geliyor.

🌱 İyi haber şu ki: Bilgi, tarama ve koruyucu sağlık hizmetlerimiz güçleniyor

Özetle:

• HDV ve MCPyV, artık pek çok bilim insanı için net kanserojenler arasında.
• HCMV için ise “olası kanserojen” ifadesi, bu virüsün kanserle ilişkisini henüz kesinleştirmediğimizi, ama dikkatle izlememiz gerektiğini gösteriyor.
• Bu virüslerin tümü için ortak nokta:
  • Erken bilgi, düzenli takip ve koruyucu önlemler,
    kanser riskini kayda değer oranda azaltmaya yardımcı olabiliyor.

İyi haber şu ki:

• Hepatit B aşısı yaygınlaştıkça,
• Enjektör paylaşımı ve sterilizasyon konusunda bilinç arttıkça,
• Cilt muayeneleri ve dermatoloji farkındalığı güçlendikçe,
• Gebelik ve bağışıklık baskılanması gibi durumlarda HCMV yönetimi iyileştikçe,

bu virüslerin yol açabileceği en ağır sonuçları önlemek veya en azından geciktirmek mümkün.

Her zaman olduğu gibi: Bu yazı bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza veya ilgili uzmanınıza başvurun.

❓ Sık sorulan sorular

Hepatit D virüsü herkeste karaciğer kanseri yapar mı?

Hayır. HDV enfeksiyonu, özellikle kronik HBV taşıyıcılarında karaciğer kanseri riskini anlamlı olarak artırıyor, ama bu “her HDV pozitif kişi mutlaka kanser olacak” anlamına gelmiyor. Risk; virüsün ne kadar aktif olduğuna, siroz gelişip gelişmediğine, alkol kullanımı, obezite, diğer karaciğer hastalıkları gibi ek faktörlere göre değişiyor. Düzenli takip ve uygun tedaviyle bu risk yönetilebilir.

Hepatit B aşım varsa HDV’den tamamen korunmuş olur muyum?

Hepatit B aşısı, HBV enfeksiyonuna karşı çok güçlü bir koruma sağlıyor. HDV, çoğalmak için HBV’nin yüzey antijenine ihtiyaç duyduğu için, HBV’ye karşı korunmak HDV riskini de dramatik biçimde azaltıyor. Aşı %100 garanti demek olmasa da HDV kaynaklı ciddi karaciğer hastalıklarına karşı en önemli kalkanlardan biri.

Merkel hücre poliomavirüsü çok yaygınsa neden Merkel hücreli karsinom bu kadar nadir?

Çünkü kansere giden yol sadece virüsten ibaret değil. Yaş, bağışıklık sistemi durumu, güneş/UV maruziyeti, genetik yatkınlık gibi birçok faktörün aynı anda devreye girmesi gerekiyor. MCPyV, bu tabloda gerekli ama tek başına yeterli olmayan bir parça gibi düşünülebilir.

Sitomegalovirüs taşıyorsam çocukluk çağı lösemisi riski artar mı?

HCMV’nin ALL ile ilişkisine dair kanıtlar şu anda “sınırlı” düzeyde. Bu nedenle virüs “olası kanserojen (Grup 2B)” olarak sınıflandırıldı. Yani, bazı çalışmalar risk artışı işaret etse de bu ilişkiyi kesinleyecek kadar güçlü ve tutarlı veri yok.

Günlük yaşamda asıl odak noktası; gebelik döneminde ve bağışıklık baskılanmış bireylerde enfeksiyonun genel sağlık üzerindeki etkisini iyi yönetmek olmalı. Kanser riskiyle ilgili bireysel değerlendirme için en doğru adres hekiminizdir.

Bu virüsler için tarama yaptırmalı mıyım?

Bu sorunun cevabı herkes için aynı değil.

• Kronik HBV taşıyıcıları: Hekim çoğu zaman HDV taramasını uygun gördüğü bir noktada isteyebilir.
• Bağışıklığı baskılanmış kişiler: HCMV taraması ve takibi, tedavi protokollerinin doğal bir parçası olabilir.
• Cilt açısından: Özellikle risk grubundaysanız (ileri yaş, bağışıklık baskılanması, yoğun güneş maruziyeti), düzenli cilt muayenesi mantıklı bir adımdır.

En doğrusu, kendi risk profilinizi aile hekimi, enfeksiyon hastalıkları uzmanı, hepatolog, hematolog veya dermatolog gibi ilgili uzmanlarla birlikte değerlendirmektir.

...

Yasal Uyarı ve Sorumluluk Reddi: Bu blogda yer alan tüm içerikler yalnızca genel bilgilendirme amaçlıdır ve yayınlandığı tarihteki mevcut bilimsel verilere dayanarak hazırlanmıştır. Söz konusu bilgiler, profesyonel tıbbi tavsiye, teşhis veya tedavi yerine geçmez. Sağlığınızla ilgili herhangi bir soru, endişe veya ihtiyaç durumunda, lütfen bir doktora ya da yetkin bir sağlık kuruluşuna başvurunuz. Bu blogda sunulan bilgilerin kullanımı tamamen okuyucunun sorumluluğundadır. Blog sahibi, yazarlar veya bağlı kuruluşlar, bu içeriklerin doğruluğu, güncelliği veya eksiksizliği konusunda herhangi bir garanti vermez ve bu bilgilerin kullanımından kaynaklanabilecek doğrudan veya dolaylı herhangi bir zarar veya kayıptan sorumlu tutulamaz. Sağlık durumunuza ilişkin kararlar almadan önce, mutlaka bir sağlık uzmanına danışmanız gerektiğini unutmayınız. Bu blog, tıbbi bir hizmet sunmamakta olup yalnızca bilgilendirme amacı taşımaktadır.