Benzin Kanserojen mi? IARC’nin 2025 Otomotiv Benzini Kararı

Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC), 2025’te otomotiv benziniyle ilgili kritik bir güncelleme yaptı: benzin artık “İnsanlarda kanserojen (Grup 1)” sınıfında. Daha önce “muhtemel kanserojen (Grup 2B)” olarak değerlendirilen bu yakıt, yeni insan, hayvan ve mekanizma verileri ışığında en üst risk grubuna taşındı.

Bu karar; akaryakıt istasyonunda çalışanlardan şehir trafiğinde yaşayanlara kadar geniş bir kesimi ilgilendiriyor. Peki bu sınıflandırma ne anlama geliyor, hangi kanser türleriyle ilişkilendirildi ve günlük hayatımızda ne yapabiliriz?

⚙️ Otomotiv Benzini Nedir, Nerede Karşımıza Çıkar?

Otomotiv benzini; sadece “benzin” dediğimiz sıvı değil, birçok farklı kimyasalın karışımı:

• C5–C10 arası hafif hidrokarbonlar
• Alkanlar, alkenler, aromatik bileşikler (örneğin benzen, toluen)
• Performansı artırmak, emisyonu azaltmak için eklenen katkı maddeleri (oksijenli bileşikler vb.)

Bu karışıma en çok soluyarak maruz kalıyoruz:

• Akaryakıt istasyonunda araç doldururken
• Trafiğin yoğun olduğu yolların yakınında yaşarken
• Kapalı otopark gibi havasız ortamlarda egzoz ve yakıt buharı solurken
• Rafineri, akaryakıt dağıtım ve servis istasyonu gibi işlerde çalışanlar için ise maruziyet hem daha uzun süreli hem daha yoğun

Kısacası, benzin sadece aracın deposunda kalmıyor; buharı ve egzoz gazlarıyla havaya karışarak solunum yoluyla vücudumuza girebiliyor.

🧪 IARC Benzini Neden “İnsanlarda Kanserojen” İlan Etti?

IARC’nin Grup 1 kararı, üç temel veri ayağına dayanıyor:

1. İnsan çalışmaları (epidemiyolojik kanıt)
2. Deney hayvanı çalışmaları
3. Mekanizma çalışmaları (DNA hasarı, oksidatif stres vb.)

👩‍⚕️ İnsan Çalışmalarından Gelen En Güçlü Sinyaller

IARC, otomotiv benzini için iki kanser türünde “yeterli kanıt” bulunduğunu belirtiyor:

• Mesane kanseri
• Erişkin akut miyeloid lösemi (AML)

Yıllar içinde yapılan çok sayıda meslek grubu çalışması (rafineri çalışanları, istasyon görevlileri, tanker şoförleri vs.) ve vaka–kontrol çalışmaları bir araya getirildiğinde:

• Mesane kanseri için benzin maruziyeti olan gruplarda kanser riskinin yaklaşık %30 civarında arttığı
• Erişkin AML için riskin %50’lere varan oranlarda yükseldiği

görülüyor (toplu analizlerde bu artış ~1,3–1,5 kat düzeyinde).

Buna ek olarak:

• Çocukluk çağı akut lenfoblastik lösemi (ALL) için anne–baba maruziyeti ve akaryakıt istasyonuna yakınlık içeren bazı çalışmalar “sınırlı kanıt” sunuyor.
• Non-Hodgkin lenfoma, multipl miyelom, mide ve böbrek kanseri gibi başka kanser türleri için de işaretler var, ama bunlar şu an için “sınırlı kanıt” düzeyinde.

🐁 Deney Hayvanlarında Benzin Tümörleri

Deney hayvanlarında (özellikle sıçan ve farelerde) benzin buharı veya bileşenlerine maruziyetle:

• Böbrek tübül hücrelerinde tümörler (özellikle erkek sıçanlar)
• Karaciğerde iyi huylu ve bazı durumlarda kötü huylu tümörler
• Nazal kavite (burun boşluğu) gibi solunum yollarında tümörler

gözlenmiş. Farklı türlerde ve deney tasarımlarında benzer paternlerin çıkması, hayvan kanıtını da “yeterli” düzeye taşıyor.

🧬 Mekanizma: DNA Hasarı, Oksidatif Stres ve İnflamasyon

Benzin maruziyetinin mekanizma tarafı da oldukça net:

• Servis istasyonu çalışanlarında lenfosit ve ağız içi hücrelerde artmış mikronükleus (kromozom hasarı göstergesi)
• Artmış oksidatif DNA hasarı belirteçleri
• Antioksidan savunma sistemlerinde bozulma
• Kronik düşük düzeyli inflamasyon ve bağışıklık sisteminde değişiklikler

Deney hayvanlarında da benzer şekilde oksidatif stres, hücre proliferasyonunda artış ve belirli doku/organlarda (karaciğer, böbrek, mesane epitelinde) yapısal değişiklikler raporlanmış.

Tüm bunlar birlikte değerlendirildiğinde IARC, “artık bu karışımın insanlarda kanser yaptığı konusunda yeterli kanıt var” diyerek benzini Grup 1 sınıfına taşıdı.

⛽ Kimler Daha Fazla Risk Altında?

Teorik olarak herkes maruz kalıyor ama risk, maruziyet süresi ve yoğunluğuyla artıyor.

Mesleki Maruziyet

En yüksek riskte olan gruplar:

• Akaryakıt istasyonu çalışanları
• Rafineri işçileri
• Akaryakıt tanker ve dağıtım sürücüleri
• Bazı tamirciler ve kapalı garaj/otopark çalışanları

Bu kişiler yıllarca, neredeyse her gün, yüksek konsantrasyonlarda benzin buharı soluyabiliyor. Özellikle:

• Kapalı, iyi havalandırılmayan işyerleri
• Kişisel koruyucu ekipman kullanılmayan ortamlar

riskin daha da artmasına neden oluyor.

Genel Halk

Genel halk için risk çok daha düşük olsa da:

• Sık sık benzin alan, depo dolumu esnasında uzun süre pompa başında bekleyen
• Yoğun trafik akslarına, benzin istasyonuna çok yakın evlerde yaşayan
• Kapalı otoparklarda uzun süre kalan

kişiler, gereksiz yere maruziyetini artırmış oluyor. Çocuklar, hamileler ve altta yatan hastalığı olanlar için bu durum ayrı önem taşıyor.

Burada altı çizilmesi gereken nokta şu:

Grup 1, “maruziyet olduğunda kanser yapma kapasitesi var” demektir; her temas eden mutlaka kanser olacak anlamına gelmez.

Ama gereksiz maruziyeti azaltmak, özellikle yoğun ve uzun süreli teması sınırlamak çok mantıklı bir adım.

🧴 Oksijenli Benzin Katkıları: MTBE, ETBE ve Diğerleri

Son yıllarda benzinlere, yanmayı iyileştirmek ve emisyonları azaltmak için oksijenli katkı maddeleri de ekleniyor. IARC aynı değerlendirmede bu maddeleri de tek tek inceledi.

Özet tablo şöyle:

• MTBE (metil ters-butil eter)
  • İnsanlarda kanıt: Yetersiz
  • Deney hayvanlarında kanıt: Yeterli (karaciğer, böbrek, bazı beyin tümörleri)
  • Sonuç: Grup 2B – Muhtemel kanserojen
• ETBE (etil ters-butil eter)
  • İnsanlarda kanıt: Yetersiz
  • Hayvanlarda kanıt: Yeterli
  • Mekanizma: Hücre proliferasyonu, özellikle rahim çevresindeki bazı tümörlerde artış
  • Sonuç: Grup 2B – Muhtemel kanserojen
• TBA (tert-butanol)
  • Veriler tutarlı olmadığı için: Grup 3 – Sınıflandırılamaz
• DIPE (di-izopropil eter)
• TAME (tert-amil metil eter)
  • İnsan verisi yok; hayvan çalışmalarında da sınırlı ve net olmayan sonuçlar
  • Sonuç: Grup 3 – Sınıflandırılamaz

Buradaki önemli nokta:

MTBE ve ETBE için hayvanlarda kanser arttırıcı etkiler ikna edici; insan verisi ise henüz zayıf.

Bu yüzden “muhtemel kanserojen” kategorisine yerleştiriliyorlar. TBA, DIPE, TAME için ise şu anki bilgilerle “ne kanserojendir ne değildir” diyebilecek kadar güçlü kanıt yok.

🛡️ Günlük Hayatta Maruziyeti Nasıl Azaltabiliriz?

Kötü haber: Benzin ve egzoz emisyonları tamamen hayatımızdan çıkmıyor.

İyi haber: Kişisel maruziyeti azaltmak için yapabileceğimiz birçok basit adım var.

Akaryakıt İstasyonunda

• Depoyu doldururken telefonla uzun görüşme yapmayın, gereksiz yere pompa yanında beklemeyin.
• Mümkünse özellikle çocuk ve bebekleri araçtan indirmeyin, camları kapalı tutun.
• Yakıt dolumu bitince pompa çevresinde oyalamadan alandan uzaklaşın.
• Mümkünse “self servis” yerine, personelin yaptığı dolum tercih edilerek kişisel maruziyet biraz daha azaltılabilir.

Araç Kullanırken ve Park Yerinde

• Kapalı otoparklarda motor çalışırken gereksiz beklemeyin.
• Mümkün olduğunca açık alan, iyi havalandırılan park yerlerini tercih edin.
• Rölantide uzun süre beklemek yerine motoru durdurun.

İş Güvenliği Açısından

Eğer benzinle çalışan bir işte çalışıyorsanız:

• İşyerinizin havalandırma sistemleri düzgün çalışıyor mu, mutlaka kontrol edin.
• Uygunsa maske, eldiven gibi koruyucu ekipmanlar kullanın.
• İş yerindeki risk değerlendirme raporlarını ve periyodik sağlık kontrollerini önemseyin.
• Şüpheli bir durum (uzun süren öksürük, kilo kaybı, idrarda kan vb.) fark ederseniz, vakit kaybetmeden hekime başvurun.

Bunlar kanser riskini sıfırlamaz ama gereksiz, yüksek doz maruziyeti ciddi oranda düşürebilir.

💬 Kendi Gözümden: Bu Bilgiyi Hayata Nasıl Yansıtıyorum?

Ben bu tür bilimsel raporları okurken şunu kendime sürekli hatırlatıyorum:

“Her risk eşit değil, asıl önemli olan maruziyet miktarı ve süresi.”

Günlük hayatımı buna göre ufak ufak düzenlemeye çalışıyorum:

• Yakıt alırken artık telefonla uğraşmak yerine dolum biter bitmez oradan uzaklaşıyorum.
• Kapalı otoparkta uzun telefon görüşmesi yapmamaya, mümkün olduğunca açık alan park yeri seçmeye dikkat ediyorum.
• Özellikle çocuklar arabadaysa, gereksiz yere benzin istasyonunda oyalanmamaya özen gösteriyorum.

Mesleki olarak yüksek risk grubunda olsaydım (örneğin pompa görevlisi veya rafineri çalışanı), muhtemelen:

• İş güvenliği biriminden düzenli eğitim ve ölçüm raporlarını talep eder,
• Hak olarak tanımlanmış periyodik sağlık kontrollerini atlamaz,
• Mümkünse vardiya ve çalışma düzenimi de bu riskleri en aza indirecek şekilde planlamaya çalışırdım.

Yani amaç “panik olmak” değil; bilgiyi kullanarak akıllı, uygulanabilir önlemler almak.

❓ Sık Sorulan Sorular

Benzin Grup 1 olunca, araba kullanmak çok mu tehlikeli?

Hayır; Grup 1, “maruz kalındığında kanser yapma kapasitesi var” anlamına gelir. En yüksek risk, yıllarca yoğun benzin buharı soluyan meslek grupları için söz konusu. Kısa süreli, aralıklı günlük maruziyet daha düşük risklidir; yine de gereksiz temastan kaçınmak iyi bir fikirdir.

Sadece egzoz dumanı da aynı derecede kanserojen mi?

Egzoz emisyonları da çok sayıda zararlı bileşik içerir ve dizel egzozu zaten uzun zamandır Grup 1 sınıfındadır. Benzinli araç egzozu için risk daha farklı bir karışım üzerinden değerlendirilir, ama genel mesaj aynı: Mümkün olduğunca temiz hava, mümkün olduğunca az egzoz dumanı.

Elektrikli araçlar bu riski tamamen ortadan kaldırıyor mu?

Elektrikli araçlarda benzin buharı ve klasik egzoz emisyonu riski ortadan kalkıyor; bu büyük bir avantaj. Ancak genel çevresel etkiler (pil üretimi, elektrik üretim kaynağı vb.) ayrı konular. Yine de yakıt buharı ve benzin maruziyeti açısından bakıldığında elektrikli araçlar belirgin bir iyileşme sağlar.

Oksijenli katkı maddeleri (MTBE, ETBE) yasaklanacak mı?

IARC’nin yaptığı şey “tehlike sınıflandırması”; yani bu maddelerin kanser yapma potansiyelini bilimsel olarak etiketliyor. Yasaklama veya kullanım sınırlarını belirleme kararı ise ülkelerin düzenleyici kurumlarına ait. MTBE ve ETBE için hayvan verileri güçlü olduğu için pek çok ülke bu katkıların kullanımını zaten sıkı kontrol ediyor; gelecekte yeni düzenlemeler de gelebilir.

Bu bilgiler ışığında sağlık kontrolüne gitmeli miyim?

Eğer:

• Uzun yıllar benzinle iç içe bir işte çalıştıysanız
• Ve mesane kanseri veya kan hastalıklarını düşündürebilecek belirtiler (idrarda kan, uzun süren halsizlik, açıklanamayan kilo kaybı, tekrarlayan enfeksiyonlar vb.) yaşıyorsanız

bir aile hekimi veya ilgili uzmanla görüşmek iyi bir adım olur. Bu yazı bilgilendirme amaçlıdır; kişisel sağlık kararlarınızı mutlaka doktorunuzla birlikte vermelisiniz.

Kaynaklar

Otomotiv benzininin kanserojenliği ve bazı oksijenli benzin katkı maddeleri – PubMed

Cilt 138: Otomotiv benzini ve bazı oksijenli benzin katkı maddeleri – IARC İnsanlara Yönelik Kanserojen Tehlikelerin Tanımlanması Üzerine Monografiler

...

Yasal Uyarı ve Sorumluluk Reddi: Bu blogda yer alan tüm içerikler yalnızca genel bilgilendirme amaçlıdır ve yayınlandığı tarihteki mevcut bilimsel verilere dayanarak hazırlanmıştır. Söz konusu bilgiler, profesyonel tıbbi tavsiye, teşhis veya tedavi yerine geçmez. Sağlığınızla ilgili herhangi bir soru, endişe veya ihtiyaç durumunda, lütfen bir doktora ya da yetkin bir sağlık kuruluşuna başvurunuz. Bu blogda sunulan bilgilerin kullanımı tamamen okuyucunun sorumluluğundadır. Blog sahibi, yazarlar veya bağlı kuruluşlar, bu içeriklerin doğruluğu, güncelliği veya eksiksizliği konusunda herhangi bir garanti vermez ve bu bilgilerin kullanımından kaynaklanabilecek doğrudan veya dolaylı herhangi bir zarar veya kayıptan sorumlu tutulamaz. Sağlık durumunuza ilişkin kararlar almadan önce, mutlaka bir sağlık uzmanına danışmanız gerektiğini unutmayınız. Bu blog, tıbbi bir hizmet sunmamakta olup yalnızca bilgilendirme amacı taşımaktadır.