DEHB (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu), beynin çoğu insandan farklı çalıştığı bir durumdur. DEHB’niz varsa, konsantre olmak veya hareketsiz oturmak gibi konularda zorluk yaşayabilirsiniz. Belirtilerinizi yönetmenize yardımcı olacak çeşitli yöntemler vardır.

Bilgi: Çocuklarda ve gençlerde DEHB hakkında ayrı bilgiler bulunmaktadır.

DEHB (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu) Belirtileri

DEHB belirtileri, dikkatinizi bir şeye verme yeteneğinizi (dikkatsizlik), yüksek enerji seviyelerinizi (hiperaktivite) ve impulslarınızı kontrol etme yeteneğinizi (impulsivite) içerir.

Dikkatsizlik belirtileri gösterebilirsiniz, örneğin:

• Kolayca dikkatinizin dağılması veya unutkanlık
• Zamanınızı organize etmekte zorlanma
• Talimatları takip etmekte veya görevleri tamamlamakta zorlanma
• Cüzdan, cep telefonu veya anahtar gibi eşyaları sıkça kaybetme

Hiperaktivite ve impulsivite belirtileri gösterebilirsiniz, örneğin:

• Çok fazla enerjiye sahip olma veya huzursuz hissetme
• Çok konuşkan olma veya sohbetleri kesme
• Sonuçlarını düşünmeden hızlı kararlar alma

DEHB’li çoğu kişi hem dikkatsizlik hem de hiperaktivite-impulsivite tipi belirtiler gösterir. Bazıları ise sadece bir tip belirti gösterir.

Bu belirtiler genellikle 12 yaşından önce başlar.

DEHB’nin kadınlarda erkeklere göre daha az tanındığı düşünülmektedir. Bu, DEHB’li kadınların daha yaygın olarak dikkatsizlik belirtileri göstermesi ve bunların hiperaktivite belirtilerine göre daha zor fark edilmesi nedeniyle olabilir.

DEHB İçin Yardım Alma (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu)

DEHB belirtileriniz öğreniminizi, işinizi veya ilişkilerinizi etkiliyorsa, mevcut destekleri öğrenmek için bir aile hekimine randevu alın.

Randevunuzda, aile hekimi belirtilerinizi ve hayatınızı nasıl etkilediğini soracaktır. Ayrıca, belirtilerinize neden olabilecek diğer durumları, örneğin otizm, Tourette sendromu veya anksiyete gibi, doğru bakım almanızı sağlamak için değerlendirebilir.

Randevu sonrasında, aile hekimi sizi DEHB konusunda uzmanlaşmış bir ruh sağlığı profesyoneline yönlendirebilir.

Çocukluğunuzda DEHB tanısı aldıysanız ve belirtileriniz için yardıma ihtiyacınız varsa, aile hekiminizle görüşerek yönlendirme alın.

DEHB’li kişilerde sıklıkla depresyon, anksiyete veya bağımlılıklar gibi diğer durumlar veya disleksi gibi öğrenme güçlükleri de görülebilir.

DEHB Değerlendirmesi Nasıl Yapılır?

Randevunuz, bir psikiyatrist gibi DEHB uzmanıyla olacaktır.

Uzman, belirtilerinizin geçmişini, özellikle çocukluğunuzda başlayıp başlamadığını ve okulda sizi nasıl etkilediğini soracaktır.

Değerlendirme, hayatınızın farklı alanlarına odaklanacaktır, örneğin:

• İş ve eğitim
• Aile ve arkadaşlar
• Tıbbi geçmiş, herhangi bir ruh sağlığı sorunu dahil

Uzman, sizi iyi tanıyan bir aile üyesi veya yakın arkadaş gibi biriyle iletişime geçmek isteyebilir.

DEHB tanısı konulursa, uzman bunun ne anlama geldiğini, sonraki adımları ve mevcut yardım ile destekleri anlatacaktır.

Bekleme süreleri değişebilir ve DEHB uzman hizmetlerine erişmek için birkaç ay veya yıl beklemeniz gerekebilir. Türkiye’de kamu hastanelerinde bekleme süreleri uzun olabilir; bu nedenle aile hekiminizden özel kliniklere yönlendirme isteyebilirsiniz. Özel klinikler genellikle daha kısa bekleme listelerine sahiptir. Türkiye’de DEHB tanısı için psikiyatri uzmanına başvurulur ve değerlendirme semptomlara dayalıdır; tek bir test yoktur. Daha fazla bilgi için Türkiye Psikiyatri Derneği web sitesini ziyaret edebilirsiniz.

DEHB’yi Nasıl Yönetirsiniz (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu)

DEHB, yaşam tarzı değişiklikleri, iş yerinde düzenlemeler veya ilaçlar gibi birçok şekilde yönetilebilir.

Bu, belirtilerinize ve sizi nasıl etkilediğine bağlıdır. Herkes DEHB belirtilerini yönetmek için ilaç almak istemez veya ihtiyaç duymaz.

DEHB tanısı aldığınızda, uzmanınız desteklenme yollarını tartışacaktır.

Yaşam Tarzı

Kendinize yardımcı olabileceğiniz şeyler vardır.

Keyif aldığınız fiziksel aktiviteler için zaman ayırın, çünkü egzersiz birçok sağlık yararı sağlar ve enerjinizi odaklamak için iyi bir yoldur.

Egzersiz ayrıca anksiyete ve depresyon belirtilerini azaltmaya yardımcı olur. Anksiyete ve depresyon, DEHB belirtilerinizi kötüleştirebilir.

Yeterli uyku almak önemlidir. Düzenli bir yatma saati ve sessiz, karanlık bir yatak odası yardımcı olabilir. Yatma saatine yakın ekranlardan, kafeinden, şekerden ve alkolden kaçının.

Sağlıklı, dengeli bir beslenme ve düzenli yemek saatleri hedefleyin.

Ayrıca, DEHB’niz hakkında arkadaşlarınız ve ailenizle konuşmayı faydalı bulabilirsiniz.

İş, Kolej veya Üniversite

İş yerinizde veya öğrenim yerinizde, DEHB’nizi yönetmenize yardımcı olacak değişiklikler talep edebilirsiniz. Bunlara “makul düzenlemeler” denir.

Makul düzenlemeler şunlar olabilir:

• Sessiz bir alanda kişiselleştirilmiş bir çalışma alanı
• Konuşulan talimatların yanı sıra yazılı talimatlar
• Görevlerinizi planlamak ve yapılandırmak için başka birinden yardım

DEHB için iş yeri düzenlemeleri ve diğer yardım yolları hakkında daha fazla bilgi için Türkiye Psikiyatri Derneği web sitesini ziyaret edebilirsiniz.

İlaçlar

DEHB ilaçları, DEHB uzmanı tarafından başlatılmalı ve izlenmelidir.

DEHB belirtilerine yardımcı olabilecek ilaçlar arasında metilfenidat veya lisdexamfetamin bulunur.

Sizin için neyin işe yaradığını bulmak için birden fazla ilaç denemeniz gerekebilir.

Aile hekimi, DEHB uzmanıyla “paylaşılan bakım anlaşması” varsa DEHB ilaçlarını reçetelemeye devam edebilir. Daha fazla bilgi için DEHB uzmanınıza veya aile hekiminize danışın.

Konuşma Terapileri

Yetişkinlerde DEHB için bilişsel davranışçı terapi (BDT) veya mindfulness gibi konuşma terapileri önerilebilir.

DEHB’niz, ilaçlarınız veya her ikisi sürüşünüzü etkiliyorsa, bunu bildirmelisiniz. Türkiye’de DEHB ehliyete doğrudan engel değildir, ancak belirtiler sürüş kabiliyetini etkiliyorsa sağlık raporu gereklidir. Tedavi altında ve belirtiler kontrol altındaysa ehliyet alınabilir. Daha fazla bilgi için Emniyet Genel Müdürlüğü veya Sağlık Bakanlığı’nın sürücü ehliyeti kurallarını kontrol edin.

DEHB ve Ruh Sağlığı

DEHB’li kişilerde anksiyete ve depresyon gibi ruh sağlığı sorunları daha olasıdır.

Ayrıca intihar riski daha yüksektir.

Hayatınızı sona erdirmek istiyorsanız, bunu birine söylemek önemlidir.

Zor duygularla yalnız mücadele etmek zorunda değilsiniz. Hemen yardım ve destek mevcuttur.

İntihar düşünceleri için yardım alma hakkında bilgi edinin.

DEHB’nin Nedenleri (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu)

DEHB’nin nedeni her zaman bilinmez. DEHB, genetik farklılıklardan kaynaklanabilir ve sıklıkla ailelerde görülür.

DEHB ile bağlantılı diğer şeyler arasında erken doğum (37 haftadan önce), epilepsi, beyin yaralanması ve otizm bulunur.

DEHB’li bazı kişiler kendilerini nörodiverjan olarak adlandırır. Nöroçeşitlilik, beyinlerimizin farklı şekillerde çalışmasının çeşitliliğini tanımlar.

DEHB İçin Yardım ve Destek (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu)

DEHB’niz varsa, doktorunuz ve iş yerinizden gelen desteğin yanı sıra durumunuzu yönetmek için yollar vardır.

Bilgi ve destek sunan çeşitli kuruluş ve dernekler vardır. Örneğin, Türkiye DEHB Topluluğu, Türkiye Psikiyatri Derneği, Yetişkin Hiperaktivite DEHB Disleksi Türkiye Bilgi ve Dayanışma Grubu (Facebook gibi platformlarda) ve Hiperaktivite Merkezi gibi kaynaklar bilgi ve destek sağlayabilir.