Göz tembelliği (amblyopia), genellikle sadece bir gözde görülen bir tür görme bozukluğudur. Nadiren her iki gözü de etkileyebilir. Bu durum, beyin ve gözün birlikte çalışmasında bir aksaklık olduğunda gelişir; beyin, bir gözden gelen görüntüleri tanıyamaz hale gelir. Zamanla beyin, daha güçlü olan diğer göze daha fazla güvenir ve zayıf gözdeki görme yeteneği kötüleşir.

“Göz tembelliği” adını, güçlü gözün daha iyi çalışmasından alır. Ancak göz tembelliği olan kişiler tembel değildir ve gözlerinin çalışma şeklini kontrol edemezler. Göz tembelliği çocukluk döneminde başlar ve çocuklarda görme kaybının en yaygın nedenidir. Her 100 çocuktan yaklaşık 3’ünde görülür. İyi haber şu ki, erken tedavi genellikle iyi sonuç verir ve uzun vadeli görme sorunlarını önler.

Bir Bakışta: Göz Tembelliği

• Belirtiler: Bir gözde zayıf görme, şaşı bakma, bir gözü kapatma, baş eğme.
• Teşhis: Göz muayenesi.
• Tedavi: Göz damlaları, göz bandı takmak veya gözlük kullanmak.

Göz Tembelliğinin Belirtileri Nelerdir?

Göz tembelliği her zaman belirti göstermez ve genellikle bir göz muayenesi sırasında teşhis edilir. Belirtiler fark edilmesi zor olabilir. Göz tembelliği olan çocuklar, derinlik algısında sorun yaşayabilir; bir şeyin ne kadar yakın veya uzak olduğunu anlamakta zorlanırlar.

Ana belirtiler şunlardır:

• Nesnelere bakarken bir gözü kapatma veya şaşı bakma.
• Gözlerin farklı yönlere bakması (şaşılık).
• Bir nesneyi veya kişiyi gözlerle takip edememe.
• Bir şeye bakarken başı eğme.
• Gözlerin yorulması ve sık sık ovuşturulması.
• Baş ağrıları.
• Nesneleri yakalama veya fırlatma zorluğu.
• Sık tökezleme veya düşme.
• Sık göz kırpma.

Birçok çocuk görme yeteneklerinde bir sorun fark etmez. Küçük bir çocuğun gözlerini kontrol etmek için her bir gözü sırayla elinizle kapatabilirsiniz. İyi gören gözü kapattığınızda şikayet edebilirler.

Daha büyük çocuklar bir gözle iyi göremediklerini söyleyebilir ve okuma, yazma veya çizimde sorun yaşayabilirler. Ebeveynler, çocuğun net görmekte zorlandığını gösteren işaretleri fark edebilir.

Çocuğum Göz Tembelliği Riski Altında mı?

Bazı çocuklar göz tembelliğiyle doğar, diğerleri ise çocukluk döneminde geliştirir. Göz tembelliği riski şu çocuklarda daha yüksektir:

• Erken doğan (prematüre) çocuklar.
• Doğumda ortalama boyuttan daha küçük olanlar.
• Ailede göz tembelliği, çocukluk çağı kataraktı veya diğer göz rahatsızlıkları öyküsü olanlar.
• Gelişimsel engelleri olan çocuklar.

Göz Tembelliğinin Nedenleri Nelerdir?

Birçok durumda, göz tembelliğinin nedeni bilinmez. Ancak bazen başka bir görme sorunu göz tembelliğine yol açabilir. Normalde beyin, her iki gözden gelen sinir sinyallerini kullanarak görür. Ancak bir göz rahatsızlığı bir gözdeki görmeyi kötüleştirirse, beyin bunu aşmaya çalışır. Zayıf gözden gelen sinyalleri “kapatmaya” başlar ve sadece güçlü göze güvenir.

Göz tembelliğine yol açabilecek bazı göz rahatsızlıkları şunlardır:

• Refraktif hatalar: Uzağı görememe (miyop), yakını görememe (hipermetrop) ve astigmatizm (bulanık görmeye neden olur) gibi yaygın görme sorunları. Normalde bunlar gözlük veya kontakt lenslerle kolayca düzeltilir. Ancak tedavi edilmezse, beyin güçlü göze daha fazla güvenebilir.
• Şaşılık: Gözler bir çift olarak birlikte hareket etmez; bir göz içe, dışa, yukarı veya aşağı kayabilir.
• Katarakt: Göz merceğinde bulanıklık oluşması, nesnelerin bulanık görünmesine neden olur. Katarakt genellikle yaşlılarda görülse de, bebekler ve çocuklar da katarakt geliştirebilir.

Göz Tembelliği Nasıl Teşhis Edilir?

Normal bir görme taramasının parçası olarak, çocuğunuzun doktoru göz tembelliği işaretlerini arar. Tüm çocuklar 3-5 yaş arasında en az bir kez görme kontrolünden geçmelidir. Siz veya çocuğunuzda göz tembelliği olup olmadığını kontrol etmek için genellikle bir optometrist (göz muayene uzmanı) tarafından göz muayenesi yapılır.

Muayene sırasında ışıkları izlemeniz veya harfleri okumanız istenirken gözlerinizin önüne farklı lensler yerleştirilir. Gözlerinizin sağlığını kontrol etmek için siz veya çocuğunuza göz damlaları verilebilir; böylece optometrist gözün arkasını daha net görebilir.

Siz veya çocuğunuz gözlük ihtiyacı duyarsa bir reçete verilir. Bu reçeteyi herhangi bir optisyene götürebilirsiniz.

Ne Zaman Optisyene veya Göz Doktoruna Gitmelisiniz?

Göz sağlığınız veya çocuğunuzun görme yeteneği konusunda endişeliyseniz veya son 2 yılda göz muayenesi yaptırmadıysanız bir optisyene veya göz doktoruna gidin. Türkiye’de optisyenler gözlük reçetesi verebilir, ancak detaylı muayene için göz hastalıkları uzmanına (oftalmolog) danışmak faydalı olabilir.

Göz Tembelliğinin Tedavisi Nedir?

Göz tembelliğinin tedavisi nedenine bağlıdır. Tedavi, zayıf gözdeki görme yeteneğini iyileştirmeyi amaçlar. Eğer göz tembelliğine neden olan bir görme sorunu varsa, doktor önce bunu tedavi edebilir. Örneğin, miyop veya hipermetrop olan çocuklar için gözlük veya kontakt lens önerebilir; kataraktlı çocuklar için ameliyat gerekebilir.

Sonraki adım, beyni yeniden eğitmek ve zayıf gözü kullanmaya zorlamaktır. Beyin ne kadar çok kullanırsa, o kadar güçlenir. Tedaviler şunları içerebilir:

• Görmeyi düzeltmek için gözlük takmak.
• Güçlü gözün üzerine birkaç ay boyunca günde birkaç saat göz bandı takmak – bu genellikle gözlükle birlikte kullanılır.
• Güçlü gözdeki görmeyi geçici olarak bulanıklaştırmak için göz damlaları (örneğin atropin) kullanmak.

Tedavi ideal olarak görme yeteneğinin hala geliştiği 7 yaşından önce başlamalıdır. Çocuğunuz tedaviye başladıktan sonra, görme yeteneği birkaç hafta içinde iyileşmeye başlayabilir. Ancak en iyi sonuçlar için aylar gerekebilir. Bundan sonra, göz tembelliğinin geri dönmesini önlemek için bu tedavileri zaman zaman kullanmak gerekebilir.

Göz tembelliği katarakt veya düşük göz kapağı nedeniyle oluşmuşsa ameliyat gerekebilir. Şaşılık varsa da ameliyat gerekebilir. Bu, gözleri düzleştirir ve birlikte daha iyi çalışmasını sağlar, ancak görme yeteneğini doğrudan iyileştirmez.

Çocuklarda göz tembelliğini erken tedavi etmek önemlidir; ne kadar erken o kadar iyi. Tedavi edilmeden büyüyen çocuklar ömür boyu görme sorunları yaşayabilir. Yetişkinlerde göz tembelliği tedavisi, çocuklara göre genellikle daha az etkilidir.

^{Kaynak: Lazy eye – NHS}