Buğday, çok çeşitli gıdalarda bulunan temel bir bileşendir. Buğdaya karşı gelişen reaksiyonlar farklılık gösterebilir ve çeşitli nedenlere dayanabilir:

• IgE aracılı alerji (Ani gelişen alerji)
• Non-IgE aracılı alerji (Gecikmeli alerji)
• Çölyak hastalığı (Otoimmün bir tepki)
• Buğdaydaki fruktanların (bir karbonhidrat türü) bağırsakta fermente olması
• Gluten duyarlılığı

Bazı insanlar buğdaya benzer proteinler içeren çavdar ve arpa gibi diğer tahıllara da reaksiyon gösterebilir. Yulafın yanı sıra bu tahıllardan da kaçınmanız gerekip gerekmediği konusunda doktorunuz veya diyetisyeniniz size tavsiyede bulunacaktır.

🤧 IgE Aracılı Alerji (Ani Tepki)

Bu tür bir reaksiyon, vücudun buğday tanesinde bulunan bir veya daha fazla proteine karşı IgE antikoru üretmesinden kaynaklanır. Buğday ve diğer tahıllara karşı alerjik reaksiyonlar en çok çocuklarda görülür, ancak yetişkinler de buğday alerjisi geliştirebilir. IgE aracılı buğday alerjisinin belirtileri, buğday tüketildikten sonraki dakikalar içinde veya iki saate kadar ortaya çıkabilir. Bu belirtiler arasında alerjik rinit (nezle), astım, kurdeşen (ürtiker), şişlik (anjiyoödem) veya anafilaksi bulunur. Ayrıca kusma, ishal, karın ağrısı ve egzamanın alevlenmesi de görülebilir.

Buğdaya Bağımlı Egzersize Bağlı Anafilaksi

Bazı insanlar sadece buğday tükettikten sonra egzersiz yaptıklarında reaksiyon gösterirler. Bu reaksiyonlar şiddetli olabilir ve “buğdaya bağımlı egzersize bağlı anafilaksi” olarak bilinir. Ayrıca, buğday ununun solunması da astım tipi semptomlara neden olabilir; bu durum genellikle “Fırıncı Astımı” olarak adlandırılır. Teşhis, vaka öyküsü ile birlikte deri prick testleri ve/veya spesifik IgE kan testleri kullanılarak konulur. Bazen daha ileri düzeyde alerji testleri gerekebilir. Bu testler mutlaka ilgili deneyime sahip bir sağlık profesyoneli tarafından yorumlanmalıdır.

⏱️ Non-IgE Aracılı Alerji (Gecikmeli Tepki)

Bu tür reaksiyonlar IgE antikorlarını içermez ve belirtiler buğday tüketildikten birkaç saat ila birkaç gün sonra ortaya çıkabilir. Örneğin, ishal veya egzamanın kötüleşmesi gibi. Ne yazık ki, bu tür reaksiyonlar için mevcut testler yetersizdir. Bu nedenle teşhis, belirti öyküsü ile birlikte eliminasyon (besini kesme) ve yeniden deneme diyeti kullanılarak konulur. Buğday, beslenmenin önemli bir parçası olduğundan, bu süreç mutlaka deneyimli bir diyetisyen gözetiminde yapılmalıdır.

🍞 Çölyak Hastalığı

Çölyak hastalığı bir alerji veya intolerans değil, buğday, çavdar ve arpada bulunan gluten proteinleri tarafından tetiklenen otoimmün bir hastalıktır. Bu reaksiyon, ince bağırsağın iç yüzeyine zarar vererek bağırsağın besinleri emme yeteneğini azaltır ve beslenme yetersizliklerine yol açabilir.

Bazı kişilerde belirti görülmezken, bazılarında şişkinlik, ishal, mide bulantısı, gaz, kabızlık, yorgunluk, ani veya beklenmedik kilo kaybı, saç dökülmesi, eklem veya kemik ağrısı, karıncalanma, kısırlık veya tekrarlayan düşükler ve anemi gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Bazı çölyak hastalarında ayrıca “dermatitis herpetiformis” adı verilen ve çölyak kadar yaygın olmayan bir cilt rahatsızlığı da görülür.

Çölyak hastalığının teşhisi kan testleri ve/veya ince bağırsak biyopsisi ile konulur. Dermatitis herpetiformis teşhisi için ise cilt biyopsisi alınır. Bu testlerin doğru sonuç vermesi için, testlerden en az 6 hafta öncesine kadar glutenin düzenli olarak diyetin bir parçası olması gerekir. Çölyak hastalığının teşhisi ve yönetimi hakkında daha fazla bilgi için doktorunuza veya Türkiye’deki ilgili çölyak derneklerine danışabilirsiniz.

🍽️ Buğday İntoleransı

İntolerans, bağışıklık sistemini içermediği için alerjiden farklıdır. Birçok insan, buğday tükettikten sonra şişkinlik, gaz, guruldama ve karın ağrısı gibi IBS (Huzursuz Bağırsak Sendromu) tipi belirtiler yaşar. Bu durumun nedeni, buğday, arpa ve çavdarda yüksek miktarda bulunan fruktanlar (bir tür fermente edilebilir karbonhidrat) olabilir. Belirtiler, kalın bağırsaktaki bakterilerin, iyi emilemeyen fruktanları fermente etmesiyle ortaya çıkar. IBS veya bağırsak fermantasyonu sorunu yaşayan kişilerin, kendilerine Düşük FODMAP diyeti yaklaşımı konusunda rehberlik edebilecek bir uzman diyetisyene yönlendirilmesi gerekir.

🤔 Gluten Duyarlılığı

Gluten duyarlılığı (non-çölyak gluten hassasiyeti), çölyak hastalığına benzer belirtiler ortaya çıktığında, ancak bağışıklık sisteminin nasıl dahil olduğu net olmadığında kullanılan bir terimdir. Bu nispeten yeni bir tanıdır ve ömür boyu süren bir durum mu yoksa geçici mi olduğu henüz belirsizdir.

İnsanlar genellikle buğday tüketimine yanıt olarak karın ağrısı, değişen bağırsak alışkanlıkları, şişkinlik, mide bulantısı ve reflü gibi belirtilerin bir karışımını bildirirler. Ancak bu durum aynı zamanda zihin bulanıklığı, eklem ağrıları, yorgunluk, depresyon, baş ağrıları, anksiyete ve genel bir keyifsizlik hali gibi bağırsak dışı belirtilerle de ilişkilidir.

Şu anda bu durumu teşhis eden bir test yoktur. Tanı, çölyak hastalığı ve buğday alerjisi dışlandıktan sonra, belirtilerin geçip geçmediğini görmek için buğday eliminasyonu ve belirtilerin yeniden ortaya çıkıp çıkmadığını belirlemek için buğdayın yeniden diyete eklenmesiyle konur. Hastaların, uygun diyet rejiminde rehberlik edebilecek bir uzman diyetisyene yönlendirilmesi gerekir.

Buğdaya karşı tepki gösterdiğinizden şüpheleniyorsanız, diyetinizde değişiklik yapmadan önce mutlaka doktorunuzdan tavsiye almanız önemlidir.

Buğday İçeren Gıdalar ve Alternatifleri

Türkiye’deki gıda etiketleme mevzuatı, buğdayın (ayrıca çavdar, arpa ve yulaf gibi diğer alerjenlerin) tüm paketli ve üretilmiş gıdalarda belirtilmesini zorunlu kılar.

Aşağıda, buğday içermesi muhtemel gıdaların yanı sıra uygun alternatiflerin bir listesi bulunmaktadır. Bu liste kapsamlı olmasa da size bazı fikirler verecektir.