Gıda alerjisi, vücudun bağışıklık sisteminin belirli yiyeceklere karşı anormal bir tepki vermesidir. Alerjik reaksiyonlar genellikle hafif olsa da bazen çok ciddi boyutlara ulaşabilir. En ciddi vakalarda, kişi hayatı tehdit eden şiddetli bir alerjik reaksiyon olan anaflaksi geçirebilir. Birinin anaflaksi belirtileri gösterdiğini düşünüyorsanız, derhal 112’yi arayarak durumu anlatmalı ve operatöre kişinin anaflaksi geçirdiğini belirtmelisiniz.

Gıda alerjisi olan çoğu çocuk, bebeklik döneminde egzama (atopik dermatit) yaşamıştır. Çocuğun egzaması ne kadar kötüyse ve ne kadar erken başladıysa, gıda alerjisi olma olasılığı da o kadar yüksektir. İnsanların neden gıdalara karşı alerji geliştirdiği hala tam olarak bilinmemekle birlikte, bu kişilerin genellikle astım, saman nezlesi ve egzama gibi başka alerjik rahatsızlıklara da sahip olduğu görülmektedir.

Gıda Alerjisinin Belirtileri Nelerdir?

Gıda alerjisi belirtileri kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterebilir ve hafiften şiddetliye kadar değişen bir yelpazede ortaya çıkabilir. Belirtiler genellikle alerjen tüketildikten veya temas edildikten kısa bir süre sonra ortaya çıkar ve vücudun farklı bölgelerini etkileyebilir. Yaygın gıda alerjisi belirtileri şunlardır:

• Sindirim sorunları: Mide bulantısı, kusma, ishal, karın ağrısı ve kramplar.
• Cilt reaksiyonları: Kaşıntı, kurdeşen (ciltte kırmızı, kabarık lekeler), egzama (kaşıntılı, iltihaplı cilt), kızarıklık ve şişlik.
• Solunum sorunları: Hapşırma, burun akıntısı veya tıkanıklığı, öksürük, hırıltı, nefes darlığı, nefes almada zorluk ve göğüste sıkışma.
• Şişlik (Anjiyoödem): Dudakların, dilin, boğazın, yüzün veya vücudun diğer kısımlarının şişmesi.
• Kardiyovasküler belirtiler: Hızlı veya zayıf nabız, baş dönmesi, sersemlik ve bayılma.
• Anaflaksi: Vücudun birden fazla sistemini etkileyen, kan basıncında düşüş, bilinç kaybı ve nefes almada zorluk ile karakterize, potansiyel olarak hayatı tehdit eden şiddetli bir reaksiyon. Anaflaksi acil tıbbi müdahale gerektirir.

Belirtiler, alerjeni tükettikten sonraki birkaç dakikadan birkaç saate kadar olan bir sürede ortaya çıkabilir. Şiddetli vakalarda anaflaksi dakikalar içinde hızla gelişebilir ve adrenalin ile acil tıbbi bakım gerektirir.

Gıda Alerjisi Türleri

Gıda alerjileri, belirtilere ve ne zaman ortaya çıktıklarına bağlı olarak 3 türe ayrılır:

• IgE’ye bağlı gıda alerjisi: En yaygın türdür ve bağışıklık sisteminin immünoglobulin E (IgE) adı verilen bir antikor üretmesiyle tetiklenir. Aynı gıda alerjenine tekrar maruz kalındığında, alerjen mast hücrelerindeki IgE antikorlarına bağlanır ve bu hücrelerin histamin gibi kimyasalları salmasına neden olur. Bu kimyasalların salınımı, alerjik reaksiyonla ilişkili belirtilere yol açar. Belirtiler genellikle saniyeler veya dakikalar içinde ortaya çıkar.
• Non-IgE’ye bağlı gıda alerjisi: Bu alerjik reaksiyonlar, IgE antikorlarını içermez. Bağışıklık sisteminin farklı bileşenlerini içerirler ve belirtilerin ortaya çıkması daha uzun sürer (gecikmeli reaksiyon).
• Karma (Mikst) IgE ve non-IgE’ye bağlı gıda alerjileri: Bazı kişiler, belirli gıdalara karşı hem IgE’ye bağlı hem de non-IgE’ye bağlı reaksiyonların bir kombinasyonunu yaşayabilir. Bu tür alerjilerde hem kurdeşen veya şişlik gibi ani belirtiler hem de mide-bağırsak rahatsızlıkları veya cilt sorunları gibi gecikmiş belirtiler görülebilir.

Gıda Alerjisi Testi ve Teşhisi

Gıda alerjisinin doğru teşhis edilmesi, reaksiyonları önlemek, semptomları yönetmek, yaşam kalitesini artırmak, gereksiz diyet kısıtlamalarından kaçınmak ve doğru destek sağlamak için hayati önem taşır. Şüpheleriniz varsa, doğru teşhis ve yönetim için mutlaka bir sağlık uzmanına veya alerji uzmanına danışmalısınız.

Gıda Alerjisi Test Türleri

• Deri Prick Testi (DPT): Bu testte, küçük bir miktar alerjen özütü cilde (genellikle ön kola) damlatılır ve ardından cildin yüzeyi hafifçe çizilerek alerjenin içeri girmesi sağlanır. Kişi o maddeye alerjik ise yaklaşık 15-20 dakika içinde kabarık, kırmızı, kaşıntılı bir şişlik (ürtiker) oluşur.
• Kan Testleri: Kandaki çeşitli alerjenlere karşı spesifik IgE antikorlarının seviyelerini ölçer. Bu testler, alerjik reaksiyonları tetikleyebilecek spesifik alerjenleri belirleyebilir.
• Besin Yükleme Testi: Bir gıda alerjisini doğrulamak veya dışlamak için tıbbi gözetim altında şüpheli gıda alerjeninin küçük miktarlarda tüketilmesini içerir. Bir gıda alerjisini teşhis etmenin en doğru yolu olarak kabul edilir, ancak ciddi reaksiyon riski nedeniyle kontrollü bir ortamda (hastane veya klinik) yapılmalıdır.
• Eliminasyon Diyeti: Şüpheli alerjenleri diyetten çıkarıp ardından reaksiyonları izleyerek kademeli olarak yeniden tanıtarak gıda tetikleyicilerini belirlemek için kullanılan bir yöntemdir.

Bu testler her zaman bir alerji veya immünoloji uzmanı gibi bir sağlık profesyoneli tarafından yapılmalı ve yorumlanmalıdır.

Gıda Alerjisi Tedavisi ve Yönetimi

Gıda alerjisini yönetmek, dikkat, farkındalık ve alerjenlerden kaçınmak için proaktif önlemler almayı gerektirir.

Tedavi Yöntemleri

Alerjik reaksiyonu önlemenin en iyi yolu, alerjiye neden olan yiyeceği tespit edip ondan kaçınmaktır.

• Antihistaminikler: Hafif veya orta dereceli bir alerjik reaksiyonun semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.
• Adrenalin (Epinefrin): Anaflaksi gibi daha şiddetli alerjik semptomlar için etkili bir tedavidir. Gıda alerjisi olan kişilere genellikle, anaflaksi acil durumunda etkili bir tedavi olarak kullanılabilecek adrenalin dozları içeren adrenalin oto-enjektörleri reçete edilir.

Gıda Alerjisiyle Yaşam İçin İpuçları

1. Alerjenlerinizi Tanıyın: Alerjik reaksiyonlarınızı tetikleyen belirli yiyecekleri bir sağlık uzmanı tarafından yapılan testlerle belirleyin.
2. İlaçlarınızı Yanınızda Taşıyın: Adrenalin oto-enjektörleriniz gibi acil durum ilaçlarınızı her zaman yanınızda bulundurun. Aile üyelerinizin, arkadaşlarınızın ve iş arkadaşlarınızın da nasıl kullanılacağını bildiğinden emin olun.
3. Etiketleri Okuyun: Türkiye’de Gıda Kodeksi’ne göre, paketli gıdalarda yaygın alerjenlerin etiket üzerinde kalın harflerle veya farklı bir yazı tipiyle belirtilmesi zorunludur. Restoran veya kafe gibi yerlerde ise, alerjen bilgilerini sözlü veya yazılı olarak (menü, pano vb.) talep etme hakkınız vardır.
4. Başkalarını Bilgilendirin: Aile üyelerinizi, arkadaşlarınızı, bakıcılarınızı, öğretmenlerinizi ve iş arkadaşlarınızı gıda alerjiniz hakkında eğitin. Alerjinin ciddiyetini, semptomları nasıl tanıyacaklarını ve bir reaksiyon durumunda ne yapacaklarını açıklayın.
5. Çapraz Bulaşmaya Dikkat Edin: Alerjenik gıdalarla aynı mutfak eşyalarını, tabakları veya pişirme yüzeylerini kullanmaktan kaçının. Yüzeylerin uygun şekilde temizlendiğinden emin olun.

Yaygın Gıda Alerjenleri

Bazı gıdalar alerjik reaksiyonlarla daha sık ilişkilendirilir. Türkiye’de ve Avrupa Birliği’nde etiketlerde belirtilmesi zorunlu olan “14 ana alerjen” şunlardır:

• Gluten içeren tahıllar (buğday, çavdar, arpa, yulaf vb.)
• Kabuklular (karides, yengeç, ıstakoz vb.)
• Yumurta
• Balık
• Yer fıstığı
• Soya fasulyesi
• Süt (laktoz dahil)
• Sert kabuklu yemişler (badem, fındık, ceviz, kaju vb.)
• Kereviz
• Hardal
• Susam tohumu
• Kükürt dioksit ve sülfitler
• Acı bakla (Lupin)
• Yumuşakçalar (midye, istiridye, salyangoz vb.)

^{Kaynak: Food Allergy | Allergy UK | National Charity}