Soya, dünya genelinde gıdalarda yaygın olarak kullanılan ve bu nedenle kaçınılması zor olabilen bir besindir. Hazır gıdaların %60’a varan bir kısmının soya içerdiği tahmin edilmektedir. Bu bilgilendirme yazısı, soya alerjisi olan bireylerin soya içeren gıdaları tanımasına ve diyetlerini daha güvenli bir şekilde yönetmelerine yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır.

Soya Nedir ve Hangi Ailedendir?

Soya fasulyesi, taze ve kuru bezelye, diğer fasulye türleri, keçiboynuzu, meyan kökü ve yer fıstığını da içeren baklagil ailesine aittir. Ancak araştırmalar, baklagil ailesinin bir üyesine alerjisi olan bir kişinin, ailenin başka bir üyesine de belirti gösteren bir reaksiyon yaşamasının nadir olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, çoğu durumda bu bitki ailesindeki tüm yiyeceklerden kaçınmak gerekli değildir.

Soya, bütün fasulye, soya unu, soya sosu veya soya yağı olarak tüketilebilir. Ayrıca gıdalarda doku kazandırıcı (tekstüre bitkisel protein), emülgatör/kıvam arttırıcı (soya lesitini) veya protein dolgusu olarak da kullanılır. Soya unu; ekmek, kek, işlenmiş gıdalar (hazır yemekler, hamburger köfteleri ve sosisler) ve bebek mamaları dahil olmak üzere birçok gıdada yaygın olarak bulunur. Olgunlaşmamış soya fasulyesine ise edamame denir.

Tüm Soya Ürünlerinden Kaçınmak Gerekli mi?

Soya içeren tüm bu ürünlerden kaçınmak, diyeti oldukça kısıtlayıcı hale getirebilir. Ancak diğer birçok alerjide olduğu gibi, kaçınma seviyesi her bireyin kendi durumuna bağlıdır. Bazı kişilerin tüm soya formlarından kaçınması gerekirken, diğerleri örneğin soya sosu ve soya lesitini gibi ürünleri tolere edebilir.

• Soya Sosu: Çoğu soya sosu aslında çok az miktarda soya içerir ve sostaki proteinin büyük bir kısmı fermente buğdaydan gelir.
• Soya Lesitini (E322): Lesitin bir yağdır ve gıdalardaki su ile yağın ayrışmasını önleyen bir emülgatördür (örneğin, çikolatadaki kakao ve kakao yağının ayrılmasını engeller). Bir yağ olduğu için, soya lesitini çok az soya proteini içerir ve soya alerjisi olan çoğu kişi tarafından tolere edilebilir.

Soya Yağı Güvenli mi?

Türkiye’deki gıda yönetmeliklerine göre, rafine soya yağı (bitkisel yağın ana bileşenidir), soya alerjisi olan kişiler için genellikle güvenli kabul edilir. Çünkü alerjik reaksiyonlara neden olan proteinler rafinasyon işlemi sırasında büyük ölçüde uzaklaştırılır.

Ancak, genellikle şarküterilerden veya sağlıklı gıda mağazalarından satılan soğuk sıkım soya yağı, soya proteini içerebilir ve bu nedenle kaçınılmalıdır.

Gıda Etiketlerini Okumak

Yürürlükteki gıda yönetmeliklerine göre, soya bir ana alerjen olarak sınıflandırılır ve bu nedenle ambalajlı tüm gıdaların içerik etiketlerinde açıkça (kalın harflerle, altı çizili veya farklı renkte) belirtilmesi zorunludur.

Şarküteri, fırın veya kasap reyonları gibi açıkta satılan ve etiketlenmemiş olabilecek ürünler için de içerik bilgisi talep etme hakkınız vardır. Bu nedenle, bir ürünü satın almadan veya tüketmeden önce mutlaka içeriğini sorun.

Soya İçeren Gıdalar ve Terimler

Aşağıdaki listedeki terimler, bir ürünün soya içerdiğini gösterir:

• Soya proteini izolatı
• Soya yağı
• Soya proteini
• Soya albümini
• Soya fasulyesi
• Soya sosu
• Soya aroması
• Soya unu
• Soya sakızı
• Soya lesitini (E322)
• Soya sütü
• Soya fıstığı
• Miso
• Soya bazlı bebek maması
• Soya margarini
• Soya yoğurtları ve tatlıları
• Tempeh
• Tofu
• Natto
• Kinako (kavrulmuş soya unu)
• Edamame
• Okara
• Yuba
• Teriyaki sosu

Soyanın Varlığına İşaret Edebilecek Terimler

Aşağıdaki genel terimler de soya içerebilir, bu nedenle etiketlerde dikkatli olunmalıdır:

• Bitkisel et suyu (bullyon)
• Bitkisel yağ
• Bitkisel protein
• Bitkisel ezme
• Tekstüre bitkisel protein (TVP)
• Hidrolize bitkisel protein (HVP)
• Hidrolize bitki proteinleri (HPP)

Soya İçerebilecek Gıdalar (Etiketleri Mutlaka Kontrol Edin!)

• Bebek mamaları
• Ekmek
• Kahvaltılık gevrekler
• Kekler ve bisküviler
• Peynir alternatifleri
• Konserve çorbalar
• Çin yemekleri
• Çikolatalar (özellikle kremalı dolgulu olanlar)
• Krakerler
• Cipsler (özellikle aromalı olanlar)
• Tatlı karışımları
• Dondurulmuş tatlılar ve dondurma
• Sıvı öğün yerine geçen ürünler
• Margarin
• Et ürünleri: soğuk etler, hamburger köftesi, et ezmeleri/börekleri, kıyma, sosisler
• Kahve beyazlatıcıları
• Krep ve waffle karışımları
• Makarna/pizza tabanları
• Hazır yemekler
• Soslar (Worcestershire sosu, tatlı ve ekşi sos, Teriyaki sosu, bulyonlar, hazır soslar)
• Çeşnili tuzlar
• Atıştırmalık barlar
• Sandviç ezmeleri/mayonez/salata sosları
• Sebze ürünleri / vejetaryen yemekler

Pek çok süpermarket ve üretici, soya içermeyen ürünlerinin listelerini yayınlamaktadır. Ancak, bu listeler hızla güncelliğini yitirebileceği ve ürün içerikleri sık sık değişebileceği için her zaman dikkatli olunmalıdır. Yine de bu listeler, diyetinize lezzet, çeşitlilik ve besin katabilecek potansiyel olarak uygun ürünleri belirlemek için çok yararlı bir başlangıç noktasıdır.