Yer fıstığı alerjisi, bağışıklık sisteminin yer fıstığında bulunan proteinlere aşırı tepki vermesiyle ortaya çıkan ve oldukça yaygın bir gıda alerjisi türüdür. Bu bilgilendirme yazısı, yer fıstığı alerjisini daha iyi anlamanıza yardımcı olmak için hazırlanmıştır.

Yer Fıstığı Alerjisi Ne Kadar Yaygındır?

Yer fıstığı, en yaygın gıda alerjisi nedenlerinden biridir. Son yıllarda görülme sıklığı artan bu alerji, Birleşik Krallık’taki çocukların yaklaşık %2’sini (her 50 çocuktan 1’ini) etkilemektedir. Genellikle erken çocukluk döneminde ortaya çıksa da nadiren ileriki yaşlarda da gelişebilir. Yer fıstığı alerjisi kalıcı olma eğilimindedir ve alerjisi olan çocukların sadece beşte biri (yaklaşık %20’si), genellikle 10 yaşına kadar bu durumu atlatabilir.

Kimler Risk Altındadır?

Egzaması ve/veya yumurta alerjisi olan bebeklerin yer fıstığı alerjisi geliştirme olasılığı daha yüksektir. Şunu bilmek önemlidir ki, yer fıstığı aslında bir baklagildir ve ağaç yemişleri (badem, Brezilya fıstığı, kaju, fındık, macadamia, ceviz, antep fıstığı vb.) ile farklı bir bitki ailesindendir. Bu nedenle, yer fıstığı alerjisi olmak, otomatik olarak ağaç yemişlerine de alerjiniz olduğu anlamına gelmez.

Ancak, yer fıstığı alerjisi olan çocukların yaklaşık %30-40’ında en az bir ağaç yemişine karşı da alerji görülür. Ayrıca yer fıstığı alerjisi, susam ve acı bakla (lupin) alerjisi olasılığını da artırır. Bu gıdaların tüketiminin güvenli olup olmadığı konusunda mutlaka doktorunuzdan veya bir alerji uzmanından tavsiye almalısınız.

Yer Fıstığı Alerjisinin Önlenmesi

Araştırmalar, bazı bebeklerin gıda alerjisi geliştirme riskinin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Özellikle erken başlangıçlı veya orta-şiddetli egzaması olan ya da zaten başka bir gıda alerjisi bulunan bebekler bu gruptadır. Yapılan çalışmalar, bu yüksek riskli bebeklerin diyetine 4. aydan itibaren, diğer tamamlayıcı gıdalarla birlikte yumurta ve yer fıstığı içeren gıdaların eklenmesinin faydalı olabileceğini ortaya koymuştur.

Erken tanışmanın, bağışıklık sisteminin yer fıstığı proteinini tolere etmesine yardımcı olduğu düşünülmektedir. Egzaması veya bilinen bir gıda alerjisi olmayan bebeklere ise, gelişimsel olarak hazır oldukları dönemde (yaklaşık 6. aydan itibaren, ancak 4. aydan önce olmamak kaydıyla) katı gıdaya geçişle birlikte yer fıstığı içeren ürünler verilebilir.

Bu, mutlaka pürüzsüz fıstık ezmesi veya bebekler için uygun fıstık bazlı atıştırmalıklar şeklinde olmalıdır. Boğulma riski nedeniyle parçacıklı fıstık ezmesi veya bütün haldeki yer fıstığı asla verilmemelidir. Yer fıstığı çocuğunuzun diyetine eklendikten sonra, toleransın devam etmesi için haftada 2-3 kez, 1-2 çay kaşığı kadar düzenli olarak vermeye devam etmek önemlidir. (Yer fıstığının diyete eklenmesini geciktirmek, alerji geliştirme riskini artırabilir).

Hamile ve emziren kadınların, kendileri alerjik değilse, yer fıstığı tüketmeleri güvenlidir.

Alerjik Reaksiyonun Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler genellikle yer fıstığı ile temastan sonraki birkaç dakika içinde ortaya çıkar, ancak bazen bir saate kadar gecikebilir. Çoğu reaksiyon hafif olsa da, orta veya şiddetli de olabilir. Anafilaksi, yaşamı tehdit edebilen en şiddetli alerjik reaksiyon türüdür.

Hafif ila Orta Şiddetli Belirtiler:

• Ağızda, dilde ve boğazda kaşıntı
• Dudaklarda, göz çevresinde veya yüzde şişlik
• Kırmızı, kabarık, kaşıntılı döküntü (kurdeşen veya ürtiker)
• Kusma, mide bulantısı, karın ağrısı ve ishal
• Burun akıntısı ve hapşırma

Şiddetli Anafilaksi Belirtileri:

Aşağıdaki belirtilerden herhangi birinin veya birkaçının görülmesi, şiddetli bir alerjik reaksiyonun (anafilaksi) işaretidir ve tıbbi acil durum olarak kabul edilmelidir. Varsa, adrenalin oto-enjektörü derhal uygulanmalı ve 112 Acil Servis aranarak operatöre durumun anafilaksi olduğu bildirilmelidir.

• Dilin ve/veya boğazın şişmesi
• Yutkunma veya konuşma zorluğu
• Seste değişiklik (boğuk ses)
• Hırıltı (ıslık sesi) veya inatçı öksürük
• Zor veya gürültülü nefes alma
• Baş dönmesi, bayılma, bilinç kaybı (kan basıncının düşmesine bağlı)
• Bebeklerde solgunluk, gevşeklik, ani uyku hali

Reaksiyonların Şiddeti

Gıda alerjisi reaksiyonlarının her seferinde daha da şiddetlendiği yaygın bir yanılgıdır, ancak durum böyle değildir. Reaksiyonlar öngörülemez ve bir bireyin nasıl tepki vereceğini önceden bilmenin güvenilir bir yolu yoktur. Bir reaksiyonun daha şiddetli olmasının birkaç nedeni olabilir; örneğin ne kadar fıstık yendiği, kontrolsüz astım, egzersiz veya enfeksiyon gibi faktörler reaksiyonun şiddetini etkileyebilir.

Teşhis Nasıl Konur?

Yer fıstığı alerjisinden şüpheleniliyorsa bir sağlık profesyonelinden tavsiye almak çok önemlidir. İlk başvuracağınız kişi aile hekiminiz veya çocuk doktorunuz olmalıdır. Doktorunuz, alerji testleri yapılmasını veya sizi deri prick testi ve/veya kanda spesifik IgE testi için bir alerji uzmanına yönlendirebilir. Bu testler, gıda alerjisinin olası nedenini doğrulamaya ve diğer olası sebepleri dışlamaya yardımcı olur.

Unutmayın, alerji testleri bir reaksiyonun ne kadar hafif veya şiddetli olacağını tahmin edemez. Güvenilirliği kanıtlanmamış alternatif alerji testlerinden kaçınmak gerekir, çünkü bu testler gereksiz yere besinleri diyetten çıkarmanıza neden olabilir.

Yer Fıstığı Hakkında Daha Fazla Bilgi

Yer fıstığı, bezelye, mercimek, soya fasulyesi ve nohut gibi baklagiller ailesine aittir. Yer fıstığı alerjisi olan çoğu insan diğer baklagilleri sorunsuz bir şekilde yiyebilir. Ancak, yer fıstığı ile benzer proteinleri paylaştığı için acı bakla (lupin), alerjisi olan kişiler için risk oluşturabilir. Acı bakla unu ve tohumları ekmek, hamur işleri ve makarnalarda kullanılabilir. Bu nedenle etiket okumak çok önemlidir.

Yer Fıstığı Alerjisi ile Yaşamak

Şu anda yer fıstığı alerjisinin bir tedavisi olmadığından, yer fıstığı ve onu içeren tüm gıdalardan tamamen kaçınmak esastır. Yer fıstığı, özellikle Asya ve Hint mutfağı gibi birçok yemek türünde yaygın olarak kullanılır. Ayrıca müsli, gevrekler ve barlarda da bulunabilir.

Gıda etiketlerindeki içindekiler listesini dikkatlice kontrol etmek çok önemlidir. Yer fıstığı etiketlerde şu isimler altında listelenebilir:

• Arachis hypogaea
• Yer fıstığı
• Monkey nuts

Alerji Yönetimi: İlaçlar ve Eylem Planları

Şiddetli bir alerjik reaksiyon (anafilaksi) durumunda, adrenalin hayat kurtarıcı bir ilaçtır ve belirtiler fark edilir edilmez uygulanmalıdır. Adrenalin oto-enjektörleri (kalemleri), bu ilacı içeren ve acil durumlarda kullanılabilen cihazlardır. Eğer size veya çocuğunuza adrenalin oto-enjektörü reçete edildiyse, doktorunuz, hemşireniz veya eczacınız tarafından nasıl kullanılacağının gösterilmesi çok önemlidir.

Genel tıbbi tavsiye, anafilaksi riski taşıyan kişilerin yanlarında her zaman iki adet adrenalin oto-enjektörü bulundurmaları yönündedir. Bu durum, özellikle alerjik astımı da olan kişiler için daha da önemlidir, çünkü bu kişilerde şiddetli anafilaktik reaksiyon riski daha yüksektir.

Çocuğunuzun okulu veya katıldığı kurslar için, doktorunuzdan veya bir sağlık profesyonelinden onaylı, yazılı bir alerji eylem planı almanız önemlidir. Bu planlar, çocuğun alerjilerini, olası reaksiyon belirtilerini ve hangi ilacın ne zaman verileceğini içerir.

Yer Fıstığı Alerjisi Tedavisi

Yer fıstığı alerjisi üzerine yapılan kapsamlı araştırmalar sayesinde yeni tedavi yöntemleri geliştirilmektedir. Bunlardan biri Oral İmmünoterapi (OİT)‘dir. Bu yöntemde, alerjen (örneğin yer fıstığı tozu) çok küçük miktarlarda başlanarak, vücudun toleransını artırmak amacıyla doz yavaş yavaş artırılır. Bu işlem, mutlaka bu alanda uzmanlaşmış bir klinikte ve doktor gözetiminde yapılmalıdır. Bu tedavi henüz Türkiye’de standart bir yöntem olmayıp, genellikle özel kliniklerde ve araştırma programları kapsamında uygulanmaktadır.

Gıda Etiketi Okuma

Türkiye’deki gıda etiketleme yönetmeliklerine göre, 14 ana alerjenin (yer fıstığı dahil) içerik listesinde kalın, altı çizili veya farklı renkte belirtilmesi zorunludur.

Örnek Etiket:

İÇİNDEKİLER: Mısır, Şeker, Yer Fıstığı (%7.5), Arpa Maltı Aroma Vericisi, Pekmez, Bal (%1), Tuz, Vitaminler & Mineraller…

“Eser Miktarda İçerebilir” Uyarısı

“Eser miktarda … içerebilir” veya “…’nın işlendiği hatta üretilmiştir” gibi ifadeler, üretim sırasında çapraz bulaşma riskine işaret eder. Atıştırmalıklar, tahıl barları, çikolata ve bisküviler gibi kuru gıdalarda bu risk daha yüksektir. Alerji uzmanınız, kişisel risk değerlendirmenize göre bu ürünlerden kaçınıp kaçınmamanız gerektiği konusunda size en doğru bilgiyi verecektir.

Yer Fıstığı Yağları

Rafine edilmemiş yer fıstığı yağı protein içerebilir ve kaçınılmalıdır. Rafine edilmiş yağda ise proteinin büyük ölçüde uzaklaştırıldığı söylense de, ne kadar güvenli olduğundan emin olmak zor olduğu için bu tür yağlardan da kaçınmak en güvenli yoldur.

Çapraz Bulaşma

Çapraz bulaşma, fıstık içermeyen bir gıdanın, üretim, depolama veya hazırlık sırasında fıstık proteinleriyle kazara temas etmesidir. Çok hassas kişilerde çok küçük miktarlar bile reaksiyona neden olabilir. Evde, kesme tahtaları ve tezgahları sıcak, sabunlu suyla iyice temizleyin. Fıstık ezmesi kullanıyorsanız reçel, tereyağı gibi ürünler için ayrı kaplar ve temiz servis kaşıkları kullanın.

Yanıltıcı İsimli Yiyecekler

İsimlerinde “nut” (İngilizce’de yemiş/fıstık anlamında) kelimesi geçmesine rağmen aşağıdaki yiyecekler yer fıstığı veya ağaç yemişi ailesinden değildir ve bunlara karşı ayrı bir alerjiniz yoksa kaçınmanıza gerek yoktur:

• Kestane
• Hindistan Cevizi
• Su Kestanesi
• Muskat (Nutmeg)
• Balkabağı (Butternut Squash)
• Çam Fıstığı

Alerji Uyarıları

Bazen ambalajlı gıdalar, etiketleme hatası veya bulaşma riski nedeniyle piyasadan geri çekilebilir. Bu tür uyarılar için T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı‘nın duyurularını takip edebilirsiniz. Ayrıca, Türkiye’deki alerji dernekleri de bu tür uyarıları yayınlayabilmektedir.

Cilt Bakım Ürünleri ve Kozmetikler

Bazen yer fıstığı yağı gibi yemiş yağları nemlendiriciler, sabunlar ve şampuanlar gibi kozmetik ürünlerde kullanılabilir. Bir gıda alerjiniz varsa, o gıdayı içeren cilt ve saç ürünlerinden de kaçınmanız önerilir. Ürün içerik listesini (INCI) kontrol etmek önemlidir.