DEHB (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu), beynin çoğu insandan farklı çalıştığı bir durumdur. DEHB’li çocuklar ve gençler, konsantre olmak veya hareketsiz oturmak gibi konularda zorluk yaşayabilir. DEHB belirtilerini yönetmeye yardımcı olacak çeşitli yöntemler vardır.

Bilgi: Yetişkinlerde DEHB hakkında ayrı bilgiler bulunmaktadır.

DEHB (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu) Belirtileri

DEHB belirtileri genellikle 12 yaşından önce başlar. Bu belirtiler, kişinin dikkatinizi bir şeye verme yeteneğini (dikkatsizlik), yüksek enerji seviyelerini (hiperaktivite) ve impulslarını kontrol etme yeteneğini (impulsivite) içerir.

Bir çocuk veya genç, dikkatsizlik belirtileri gösterebilir, örneğin:

• Kolayca dikkatinin dağılması
• İnsanların söylediklerini dinlemekte veya talimatları takip etmekte zorlanma
• Diş fırçalamak veya çorap giymek gibi günlük görevleri unutma

Hiperaktivite ve impulsivite belirtileri gösterebilir, örneğin:

• Yüksek enerji seviyelerine sahip olma
• El ve ayaklarını kıpırdatma veya vurma
• Yüksek sesle konuşma
• Huzursuz hissetme veya oturması gerektiğinde kalkıp dolaşma
• Sırasını beklemekte zorlanma veya sohbetleri kesme

DEHB’li çoğu çocuk ve genç, hem dikkatsizlik hem de hiperaktivite-impulsivite tipi belirtiler gösterir. Bazıları ise sadece bir tip belirti gösterir.

DEHB’nin kızlarda erkeklere göre daha az tanındığı düşünülmektedir. Bu, DEHB’li kızların daha yaygın olarak dikkatsizlik belirtileri göstermesi ve bunların hiperaktivite belirtilerine göre daha zor fark edilmesi nedeniyle olabilir.

Bilgi: Birçok çocuk, özellikle 5 yaşın altındakiler, kolayca dikkati dağılan, impulsif ve yüksek enerjili olabilir. Bu, DEHB oldukları anlamına gelmez. Yorgunluk, anksiyete veya stres gibi başka nedenler olabilir.

DEHB İçin Yardım Alma (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu)

Çocuğunuzun DEHB’den etkilendiğinden endişe ediyorsanız, öğretmenlerinden biriyle konuşun. Daha büyük bir çocuk veya genç, kendisi bir öğretmenle konuşmayı tercih edebilir.

Öğretmen genellikle okulun özel eğitim ihtiyaçları koordinatörüne (ÖEİK) yönlendirme yapar. Türkiye’de bu rol, rehberlik öğretmenleri veya Rehberlik Araştırma Merkezi (RAM) tarafından üstlenilebilir.

ÖEİK, sınıfta veya ödevlerde destek, özgüven geliştirme veya arkadaşlık kurma konusunda yardım sağlayabilir.

Hala endişeliyseniz veya çocuğunuzun ek desteğe ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız, bir aile hekimine randevu alın.

Aile hekimi randevusunda, doktor çocuğun veya gencin belirtilerini ve hayatlarını nasıl etkilediğini soracaktır. Belirtilere neden olabilecek diğer durumları, örneğin otizm, Tourette sendromu veya anksiyete gibi, değerlendirebilir.

DEHB’li kişilerde sıklıkla depresyon, anksiyete veya bağımlılıklar gibi diğer durumlar veya disleksi gibi öğrenme güçlükleri de görülebilir.

Aile hekimi veya ÖEİK, bölgenizdeki ebeveyn destek gruplarını veya eğitimlerini önerebilir.

DEHB Değerlendirmesi İsteme

Evde ve okulda verilen destek çocuğunuza yardımcı olmuyorsa, DEHB değerlendirmesi isteyebilirsiniz. Bir aile hekimine veya ÖEİK’e konuşarak DEHB değerlendirmesi için yönlendirme talep edin.

Yönlendirme veya değerlendirme beklerken, çocuk veya genç evde ve okulda destek almaya devam etmelidir. Ayrıca, yerel belediyenizden tavsiye alabilir ve bölgenizde aile destek merkezi olup olmadığını sorabilirsiniz.

Aile destek merkezleri, 0-19 yaş arası çocuklar ve gençlere (özel eğitim ihtiyaçları veya engeli olanlarda 25 yaşına kadar) destek sağlar. Türkiye’de Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın aile destek merkezleri veya çocuk gelişim merkezleri benzer hizmetler sunar.

DEHB Değerlendirmesi Nasıl Yapılır?

Değerlendirme, bir çocuk doktoru (pediatrist) veya çocuk ve ergen psikiyatristi gibi bir veya daha fazla DEHB uzmanıyla yapılacaktır.

Uzman, belirtiler ve aile hayatı hakkında daha fazla bilgi almak için sizinle ve çocuğunuzla konuşacaktır. Çocuğunuzun gelişimini, örneğin yürümeyi veya okumayı ne zaman öğrendiğini soracaktır.

Randevu öncesi veya değerlendirme sırasında bazı formlar doldurmanız gerekebilir.

DEHB uzmanı genellikle bir ÖEİK veya öğretmenle veya her ikisiyle iletişime geçerek çocuğunuzun okulda nasıl olduğunu öğrenir.

Belirtileri değerlendirmeye yardımcı olmak için çocuğunuza bilgisayar tabanlı bir test yaptırabilir.

Çocuğunuza DEHB tanısı konulursa, uzman bunun ne anlama geldiğini, sonraki adımları ve mevcut tedavi ile destekleri tartışacaktır.

Bilgi: DEHB Değerlendirmeleri İçin Bekleme Süreleri
Bekleme süreleri değişebilir ve çocuğunuz DEHB değerlendirmesi için birkaç ay veya yıl beklemek zorunda kalabilir.

Aile hekiminiz aracılığıyla daha kısa bekleme listelerine sahip klinikler bulabilirsiniz. Türkiye’de kamu hastanelerinde bekleme süreleri uzun olabilir; özel klinikler veya üniversite hastaneleri daha hızlı hizmet verebilir. NHS’deki “Right to Choose” gibi bir sistem Türkiye’de yoktur, ancak hastalar istedikleri sağlık kurumunu seçebilir. İngiltere’de NHS için DEHB hizmetleri sunan herhangi bir klinikte, özel klinikler dahil, randevu isteyebilirsiniz.

Çocuklar için tanı yolları hakkında daha fazla bilgi için ADHD UK web sitesini veya Türkiye’de Türkiye Psikiyatri Derneği’ni ziyaret edin.

DEHB’yi Nasıl Yönetirsiniz (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu)

DEHB’li bir çocuk veya genci desteklemenin farklı yolları vardır; bunlar yaşam tarzı değişiklikleri, okulda ve evde düzenlemeler veya ilaçlar olabilir.

Bu, belirtilerine bağlıdır ve her çocuk sağlık profesyonelinden yardım veya destek almak zorunda değildir.

Bir ÖEİK (özel eğitim ihtiyaçları koordinatörü) veya varsa okul hemşiresiyle, çocuk veya gence yardımcı olabilecek değişiklikler hakkında konuşun.

DEHB hakkında daha fazla bilgi edinmek, ebeveynlere, çocuklara ve gençlere durumu daha iyi anlamalarına yardımcı olabilir.

Çocuğunuz veya genciniz bir DEHB hizmetine yönlendirildiyse, bir uzman onlara nasıl yardımcı olacağınız konusunda daha fazla bilgi ve tavsiye verebilir.

Yaşam Tarzı

Çocuk veya gencin DEHB belirtilerini desteklemeye yardımcı olabileceğiniz şeyler vardır.

Okulda ve Evde Destek

ÖEİK ile evde ve okulda yardımcı olabilecek düzenlemeleri veya destekleri tartışın.

Bu şunlar olabilir:

• Görevleri bölmek, örneğin ödev yapmak veya yemek yemek için 15-20 dakikalık bölümler halinde ve her bölüm arasında mola vermek
• Sakin bir sesle bir seferde net ve basit talimatlar vermek
• Yapılacaklar listesi yazmak ve kolay görülebilecek bir yere koymak
• Çocuk veya genç iyi yaptığında övgü vermek veya ödül tablosu yapmak

İlaç

DEHB ilaçları, DEHB uzmanı tarafından başlatılmalı ve izlenmelidir. Bu şunları içerir:

• DEHB belirtilerine yardımcı ilaçlar, örneğin metilfenidat
• Uyku sorunları için melatonin, uyku iyileştirme diğer yöntemleri işe yaramadığında

Çocuklar ve gençler, kendileri için neyin işe yaradığını bulmak için birden fazla ilaç denemek zorunda kalabilir.

Aile hekimi, DEHB uzmanıyla “paylaşılan bakım anlaşması” varsa DEHB ilaçlarını reçetelemeye devam edebilir. Daha fazla bilgi için DEHB uzmanınıza veya aile hekiminize danışın. Herkes DEHB için ilaç almak istemez veya ihtiyaç duymaz.

Konuşma Terapileri

Bilişsel davranışçı terapi (BDT) gibi konuşma terapileri, DEHB’li bir çocuk veya gence problem çözme ve duygularını ifade etme konusunda yardımcı olmak için önerilebilir.

DEHB ve Ruh Sağlığı

DEHB’li kişilerde anksiyete veya depresyon gibi ruh sağlığı sorunları daha olasıdır.

Ayrıca intihar riski daha yüksektir.

Bir çocuk veya genç hakkında endişeliyseniz, hemen yardım ve destek mevcuttur. Zor duygularla yalnız mücadele etmek zorunda değiller.

Çocuklar ve gençler için ruh sağlığı desteği hakkında bilgi edinin.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedenleri

DEHB’nin nedeni her zaman bilinmez. DEHB, genetik farklılıklardan kaynaklanabilir ve sıklıkla ailelerde görülür.

DEHB ile bağlantılı diğer şeyler arasında erken doğum (37 haftadan önce), epilepsi, beyin yaralanması veya otizm bulunur.

DEHB’li bazı kişiler kendilerini nörodiverjan olarak adlandırır. Nöroçeşitlilik, beyinlerimizin farklı şekillerde çalışmasının çeşitliliğini tanımlar.

DEHB İçin Yardım ve Destek (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu)

Çocuğunuz veya genciniz DEHB’liyse, okul veya doktor desteğinin yanı sıra belirtilerini yönetmelerine yardımcı olacak yollar vardır.

Yerel ve çevrimiçi DEHB destek grupları vardır.

Bilgi ve destek sunan çeşitli kuruluş ve dernekler vardır.