Agorafobi, kaçışın zor olabileceği veya bir şeyler ters giderse yardımın ulaşamayacağı durumlarda bulunma korkusudur. Bu durum, birçok insanın sadece açık alan korkusu olarak düşündüğü basit bir korku değildir; aslında daha karmaşık bir rahatsızlıktır.

Agorafobili bir kişi şu durumlardan korkabilir:

• Toplu taşıma araçlarıyla seyahat etmek
• Alışveriş merkezlerini ziyaret etmek
• Evden ayrılmak

Agorafobili biri stresli bir duruma girdiğinde, genellikle panik atak belirtileri yaşar, örneğin:

• Hızlı kalp atışı
• Hızlı nefes alma (hiperventilasyon)
• Sıcak basması ve terleme
• Mide bulantısı

Bu kişiler, kaygı yaratan durumlardan kaçınır ve evden çıkarken ancak bir arkadaş veya eşle birlikte çıkabilir. Süpermarkete gitmek yerine online alışveriş yapmayı tercih ederler. Bu davranış değişikliğine kaçınma denir.

Agorafobi Neden Olur?

Agorafobi, panik bozukluğunun bir komplikasyonu olarak gelişebilir. Panik bozukluğu, panik ataklar ve yoğun korku anları içeren bir kaygı bozukluğudur. Panik ataklar belirli yerler veya durumlarla ilişkilendirildiğinde, bu yerlerden kaçınma başlar.

Ancak agorafobili tüm kişilerde panik atak geçmişi olmayabilir. Bu durumlarda korku, suç işlenme korkusu, terör, hastalık veya kaza gibi konularla ilgili olabilir.

Agorafobi Teşhisi

Agorafobi şüphesi varsa aile hekiminize danışın. Yüz yüze gitmeye hazır değilseniz, telefonla görüşme ayarlayabilirsiniz.

Aile hekiminiz semptomlarınızı, ne sıklıkta ortaya çıktığını ve hangi durumlarda olduğunu soracaktır. Nasıl hissettiğinizi ve semptomların hayatınızı nasıl etkilediğini anlatmanız çok önemlidir.

Aile hekiminiz şu soruları sorabilir:

• Evden çıkmak stresli mi geliyor?
• Kaçınmanız gereken belirli yerler veya durumlar var mı?
• Semptomlarla başa çıkmak için kaçınma stratejileri kullanıyor musunuz, örneğin başkalarına alışveriş yaptırmak gibi?

Duygularınız, duygularınız ve kişisel hayatınız hakkında konuşmak zor olabilir, ancak endişelenmeyin veya utanmayın. Aile hekiminizin doğru teşhis koyması ve en uygun tedaviyi önermesi için semptomlarınız hakkında mümkün olduğunca çok bilgi vermeniz gerekir.

Agorafobi Tedavisi

Yaşam tarzı değişiklikleri yardımcı olabilir, örneğin düzenli egzersiz yapmak, daha sağlıklı beslenmek ve alkol, uyuşturucu ile kafein içeren içeceklerden (çay, kahve, kola gibi) kaçınmak.

Panik atak sırasında yardımcı olabilecek kendi kendine yardım teknikleri arasında bulunduğunuz yerde kalmak, tehdit etmeyen ve görünür bir şeye odaklanmak ve yavaş, derin nefes almak yer alır.

Bu tedavi yöntemlerine agorafobiniz yanıt vermezse aile hekiminize danışın.

Konuşma terapilerine doğrudan başvurabilirsiniz, örneğin bilişsel davranışçı terapi (BDT), aile hekiminize gitmeden.

Türkiye’de 18 yaş altındaysanız veya bir başkası için yardım istiyorsanız, çocuk ve gençler için ruh sağlığı desteği alabileceğiniz Sağlık Bakanlığı hizmetlerini veya yerel psikiyatri kliniklerini araştırın.

Kendi kendine yardım teknikleri ve yaşam tarzı değişiklikleri semptomlarınızı kontrol etmede etkili olmazsa ilaç tedavisi önerilebilir. Genellikle seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) reçete edilir; bunlar kaygı ve depresyon tedavisinde de kullanılır.

Agorafobinin şiddetli vakalarında ilaç, BDT ve rahatlama terapisi gibi diğer tedavilerle kombine edilebilir.

Agorafobi Belirtileri

Agorafobinin şiddeti kişiler arasında büyük farklılıklar gösterir.

Örneğin, şiddetli agorafobili biri evden çıkamayabilir, hafif agorafobili biri ise kısa mesafeleri sorunsuz seyahat edebilir.

Agorafobi belirtileri genel olarak üç kategoriye ayrılır:

• Fiziksel
• Bilişsel
• Davranışsal

Fiziksel Belirtiler

Agorafobinin fiziksel belirtileri genellikle kaygı yaratan bir durum veya ortamda ortaya çıkar.

Ancak birçok agorafobili kişi, kaygı yaratan durumlardan kaçındığı için fiziksel belirtileri nadiren yaşar.

Fiziksel belirtiler panik atağa benzer ve şunlar olabilir:

• Hızlı kalp atışı
• Hızlı nefes alma (hiperventilasyon)
• Sıcak basması ve terleme
• Mide bulantısı
• Göğüs ağrısı
• Yutma güçlüğü (disfaji)
• İshal
• Titreme
• Baş dönmesi
• Kulak çınlaması (tinnitus)
• Bayılma hissi

Bilişsel Belirtiler

Agorafobinin bilişsel belirtileri, fiziksel belirtilerle ilgili olabilecek duygu veya düşüncelerdir, ancak her zaman olmayabilir.

Bilişsel belirtiler arasında şunlar yer alır:

• Panik atağın başkalarının önünde aptal görünmenize veya utanmanıza neden olacağı korkusu
• Panik atağın hayatı tehdit edici olacağı korkusu – örneğin kalp durması veya nefes alamama endişesi
• Panik atak geçirirseniz bir yerden veya durumdan kaçamayacağınız korkusu
• Aklınızı kaybettiğiniz korkusu
• Kamusal alanda kontrolü kaybedeceğiniz korkusu
• İnsanların önünde titreyeceğiniz ve kızaracağınız korkusu
• İnsanların size bakacağı korkusu

Panik ataklarla ilgili olmayan psikolojik belirtiler de vardır, örneğin:

• Başkalarının yardımı olmadan işlev göremeyeceğiniz veya hayatta kalamayacağınız hissi
• Evde yalnız kalma korkusu (monofobi)
• Genel bir kaygı veya korku hissi

Davranışsal Belirtiler

Davranışla ilgili agorafobi belirtileri arasında şunlar yer alır:

• Panik ataklara yol açabilecek durumlardan kaçınma, örneğin kalabalık yerler, toplu taşıma ve kuyruklar
• Ev hapsi – Uzun süre evden çıkamama
• Her yere güvendiğiniz biriyle gitme ihtiyacı
• Evden uzaklaşmaktan kaçınma

Bazı kişiler rahatsız edici durumlarla yüzleşmeyi zorlayabilir, ancak bunu yaparken büyük korku ve kaygı hisseder.

Tıbbi Yardım Ne Zaman Alınmalı?

Agorafobi belirtileriniz varsa aile hekiminize danışın.

Agorafobi Nedenleri

Agorafobi, panik bozukluğunun bir komplikasyonu olarak gelişebilir.

Belirli bir durum veya ortamda panik atak geçiren kişi, başka bir atak geçirme endişesiyle o durumdan kaçınmaya başlar.

Panik Bozukluğu

Panik bozukluğunun kesin nedeni tam olarak anlaşılmamıştır.

Ancak uzmanlar, biyolojik ve psikolojik faktörlerin kombinasyonunun rol oynadığını düşünür.

Biyolojik Faktörler

‘Savaş ya da kaç’ tepkisi

Panik bozukluğu, vücudun doğal ‘savaş ya da kaç’ tepkisiyle yakından ilişkilidir – stresli ve tehlikeli durumlarda sizi koruyan mekanizma.

Kaygı ve korku, adrenalin gibi hormonların salınmasına neden olur, nefes ve kalp atışını hızlandırır. Bu, vücudun tehlikeli bir duruma hazırlanma yoludur.

Panik bozukluğunda bu tepki daha yoğun olur ve panik atağa yol açar.

Psikolojik Faktörler

Agorafobi riskini artıran psikolojik faktörler arasında şunlar yer alır:

• Ebeveyn ölümü veya cinsel istismar gibi travmatik çocukluk deneyimleri
• Yas, boşanma veya iş kaybı gibi stresli olaylar
• Depresyon, anoreksiya nervoza veya bulimia gibi önceki ruh sağlığı hastalıkları
• Alkol veya uyuşturucu kötüye kullanımı
• Mutlu olmayan bir ilişki veya kontrolcü bir partnerle ilişki

Panik Bozukluğu Olmadan Agorafobi

Bazen panik bozukluğu veya atak geçmişi olmadan agorafobi belirtileri gelişebilir.

Bu tür agorafobi, şu gibi irrasyonel korkularla (fobilerle) tetiklenebilir:

• Evden çıkarsanız şiddet suçu veya terör saldırısı mağduru olma korkusu
• Kalabalık yerleri ziyaret ederseniz ciddi bir hastalığa yakalanma korkusu
• Kazara bir şey yaparak başkalarının önünde kendinizi utandıracak veya küçük düşürecek olma korkusu

Agorafobi Teşhisi

Agorafobi şüphesi varsa aile hekiminize danışın.

Yüz yüze gitmeye hazır değilseniz, telefonla görüşme ayarlayabilirsiniz.

Aile hekiminiz semptomlarınızı, sıklığını ve durumlarını soracaktır. Nasıl hissettiğinizi ve semptomların sizi nasıl etkilediğini anlatın.

Günlük davranışlarınızı nasıl etkilediğini de öğrenmek isteyeceklerdir. Örneğin:

• Evden çıkmak stresli mi?
• Kaçınmanız gereken yerler veya durumlar var mı?
• Semptomlarla başa çıkmak için kaçınma stratejileri kullanıyor musunuz, örneğin başkalarına alışveriş yaptırmak?

Duygularınız hakkında konuşmak zor olabilir, ancak endişelenmeyin. Aile hekiminizin doğru teşhis için detaylara ihtiyacı vardır.

Fiziksel Muayene

Aile hekiminiz fiziksel muayene yapabilir ve bazen semptomlara neden olabilecek fiziksel durumları kontrol etmek için kan testleri isteyebilir.

Örneğin, aşırı aktif tiroid bezi (hipertiroidizm) panik atak benzeri belirtilere yol açabilir.

Altta yatan tıbbi durumları dışlayarak doğru teşhis konulur.

Teşhisi Doğrulama

Agorafobi teşhisi genellikle şu durumlarda konulur:

• Panik atak geçirirseniz kaçış veya yardımın zor olacağı yerlerde kaygılı olma
• Yukarıdaki durumları kaçınma veya aşırı kaygı ile dayanma, ya da bir refakatçiyle
• Semptomları açıklayan başka bir altta yatan durum yok

Teşhiste şüphe varsa, daha detaylı değerlendirme için psikiyatriste yönlendirilebilirsiniz.

Agorafobi Tedavisi

Agorafobi ve altta yatan panik bozukluğu için basamaklı bir yaklaşım önerilir.

Adımlar şöyle:

• Durumunuz hakkında daha fazla bilgi edinin, yapabileceğiniz yaşam tarzı değişiklikleri ve semptomları hafifletmek için kendi kendine yardım teknikleri.
• Rehberli kendi kendine yardım programına katılın.
• Daha yoğun tedavilere geçin, örneğin bilişsel davranışçı terapi (BDT), veya ilaçlarla semptomları kontrol edin.

Kendi Kendine Yardım Yöntemleri ve Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Agorafobi ve panik bozukluğu hakkında bilgi edinmek semptomları kontrol etmenize yardımcı olabilir.

Örneğin, panik atak sırasında duyguları kontrol etmek için teknikler kullanabilirsiniz.

Daha fazla güvenle duyguları kontrol etmek, önceden rahatsız edici durumlarla başa çıkmanızı sağlar.

• Bulunduğunuz yerde kalın: Panik atak sırasında güvenlik yerine kaçma isteğine direnin; araç kullanıyorsanız, güvenli bir yerde durun.
• Odaklanın: Tehdit etmeyen bir şeye odaklanın, örneğin saatinizdeki zaman veya süpermarketteki eşyalar; korkutucu düşünce ve hislerin panik belirtisi olduğunu ve geçeceğini hatırlayın.
• Yavaş ve derin nefes alın: Hızlı nefes alma panik artırır; her nefeste içe ve dışa 3’e kadar yavaşça sayarak odaklanın.
• Korkunuzu meydan okuyun: Korktuğunuz şeyi belirleyin ve gerçek olmadığını hatırlayın; sürekli olarak bunun gerçek olmadığını ve geçeceğini söyleyin.
• Yaratıcı görselleştirme: Panik sırasında negatif düşünceleri (‘felaket’ gibi) direnin; huzurlu bir yer veya durum düşünün ve dikkatinizi ona odaklayın.
• Atağa karşı savaşmayın: Panik belirtilerini savaşmak durumu kötüleştirebilir; utanç verici olsa da hayatı tehdit etmediğini kabul edin.

Yaşam tarzı değişiklikleri de yardımcı olur:

• Düzenli egzersiz: Stres ve gerilimi azaltır, ruh halini iyileştirir.
• Sağlıklı beslenme: Dengeli beslenme genel sağlığı korur.
• Uyuşturucu ve alkolden kaçının: Kısa süreli rahatlama sağlar ama uzun vadede semptomları artırır.
• Kafeinli içeceklerden kaçının: Uyarıcı etkisi semptomları kötüleştirir.

Konuşma Terapileri

Kendi yardım ve yaşam değişiklikleri yanıt vermezse, konuşma terapisi önerilebilir.

Terapiye doğrudan başvurabilirsiniz, örneğin bilişsel davranışçı terapi (BDT).

Türkiye’de kaygı ve depresyon için konuşma terapileri, Sağlık Bakanlığı ruh sağlığı hizmetleri veya psikologlar aracılığıyla erişilebilir.

Rehberli Kendi Kendine Yardım

Rehberli kendi kendinde yardımda, BDT tabanlı bir çalışma kitabı veya bilgisayar programı üzerinden terapist desteğiyle çalışırsınız.

Terapist sorunlarınızı anlamanıza ve hayatınızda olumlu değişiklikler yapmanıza yardımcı olur.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

BDT, yararsız ve gerçekçi olmayan düşüncelerin negatif davranışlara yol açtığı fikrine dayanır.

BDT bu döngüyü kırar ve olumlu düşünme yolları bulur. Örneğin, agorafobili birçok kişi panik atağın öldürücü olduğunu düşünür.

Terapist, panik atağın hoşnutsuz ama ölümcül olmadığını ve geçeceğini teşvik eder.

Bu düşünce değişikliği, korkulan durumlarla yüzleşmeye yol açar.

BDT genellikle maruz bırakma terapisiyle birleştirilir. Tedavi başında küçük hedefler (örneğin köşe bakkalına gitmek), sonra daha zorluları (büyük süpermarkete gitmek veya kalabalık restoranda yemek) belirlenir.

BDT genellikle 12-15 haftalık seanslardan oluşur, her biri 1 saat.

Video: Stres, anksiyete ve depresyon için konuşma terapileri

Stres, anksiyete veya depresyon için konuşma terapileri hizmetlerine kendi kendine yönlendirmeyi açıklayan animasyonlu video. İngiliz İşaret Dili (BSL) çevirisini içerir.

Uygulamalı Rahatlama

Uygulamalı rahatlama, agorafobili ve panik bozukluklu kişilerin rahatlama yeteneğini kaybettiği varsayımı üzerine kuruludur.

Amaç, rahatlamayı öğretmek için egzersizler:

• Gerilim belirtilerini fark etme
• Kasları gevşeterek gerilimi azaltma
• Bu teknikleri stresli veya günlük durumlarda kullanarak gerilimi ve paniki önleme

BDT gibi, 12-15 haftalık, her seans 1 saat.

İlaç

Bazen agorafobi için tek başına ilaç kullanılır. Şiddetli vakalarda BDT veya uygulamalı rahatlama ile kombine edilir.

Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRI’lar)

Genellikle SSRI’lar önerilir.

SSRI’lar depresyon için geliştirildi ama kaygı, panik ve obsesif düşüncelerde etkilidir.

Agorafobi için sertralin genellikle önerilir. Yan etkiler:

• Mide bulantısı
• Cinsel istek kaybı (libido)
• Bulanık görme
• İshal veya kabızlık
• Ajitasyon veya titreme
• Aşırı terleme

Yan etkiler zamanla azalır, bazıları kalabilir.

Sertralin etkili olmazsa alternatif SSRI veya serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri (SNRI’ler) önerilebilir.

Tedavi süresi yanıta göre değişir; bazıları 6-12 ay veya daha fazla alır.

İlaç bırakma, doktor gözetiminde yavaş doz azaltmayla yapılır. Doktorunuz söylemeden bırakmayın.

Pregabalin

SSRI veya SNRI kullanamazsanız veya yan etkiler sorunluysa, pregabalin önerilebilir. Yaygın yan etkiler: Baş dönmesi ve uyuşukluk.

Destek Grupları

Kaygı ve fobiler hakkında bilgi için Türkiye’de ruh sağlığı dernekleri veya kaygı destek gruplarına başvurabilirsiniz. Benzer deneyimler yaşayan kişilerle iletişim kurmak faydalı.

^{Orijinal İngilizce Kaynak: Agorafobi – NHS}