Alkolle ilişkili karaciğer hastalığı (AKKH), aşırı alkol tüketiminin neden olduğu karaciğer hasarını ifade eder. Bu hastalık birkaç şiddet derecesi aşamasına sahiptir ve çeşitli belirtilerle ilişkilendirilir.

Alkolle İlişkili Karaciğer Hastalığının Belirtileri

AKKH genellikle karaciğer ciddi şekilde hasar görene kadar herhangi bir belirtiye neden olmaz.

Bu hasar meydana geldiğinde belirtiler şunlar olabilir:

• Mide bulantısı hissi
• Kilo kaybı
• İştah kaybı
• Göz beyazlarının veya cildin sararması (sarılık)
• Ayak bileklerinde ve karında şişlik
• Karışıklık veya uyuşukluk
• Kan kusma veya dışkıda kan geçirme bu durum, AKKH’nin sıklıkla diğer hastalıklar için yapılan testler sırasında teşhis edildiği anlamına gelir veya ileri evre karaciğer hasarı aşamasında fark edilir.

Eğer düzenli olarak aşırı alkol içiyorsanız, karaciğerinizin hasar görüp görmediğini kontrol etmek için aile hekiminize bunu söyleyin.

Alkol ve Karaciğer

Karaciğer, vücudun en karmaşık organlarından biridir.

İşlevleri arasında şunlar yer alır:

• Kandan toksinleri filtreleme
• Yiyeceklerin sindirimine yardımcı olma
• Kan şekeri ve kolesterol seviyelerini düzenleme
• Enfeksiyon ve hastalıklarla mücadele etmeye yardımcı olma Karaciğer çok dayanıklıdır ve kendini yenileme yeteneğine sahiptir. Her seferinde karaciğer alkolü filtrelediğinde, bazı karaciğer hücreleri ölür.

Karaciğer yeni hücreler geliştirebilir, ancak yıllarca süren uzun süreli alkol kötüye kullanımı (aşırı içki), yenilenme yeteneğini azaltabilir. Bu, karaciğerinizde ciddi ve kalıcı hasara yol açabilir.

AKKH, Türkiye’de yaygındır. Son birkaç on yılda alkol kötüye kullanım seviyelerinin artması nedeniyle bu hastalıkla ilgili vaka sayısı artmıştır.

AKKH’nin Aşamaları

AKKH’nin üç ana aşaması vardır, ancak her aşama arasında sıklıkla örtüşme olur. Bu aşamalar aşağıda açıklanmıştır.

Alkollü Yağlı Karaciğer Hastalığı

Kısa sürede bile büyük miktarda alkol içmek, karaciğerde yağ birikmesine yol açabilir.

Bu, alkollü yağlı karaciğer hastalığı olarak adlandırılır ve AKKH’nin ilk aşamasıdır.

Yağlı karaciğer hastalığı nadiren belirti verir, ancak zararlı seviyede içtiğinizin önemli bir uyarı işaretidir.

Yağlı karaciğer hastalığı geri döndürülebilir. Alkolü belirli bir süre (aylar veya yıllar) bırakırsanız, karaciğeriniz normale dönebilir.

Alkollü Hepatit

Alkollü hepatit, enfeksiyöz hepatitle ilişkisi olmayan, uzun süreli alkol kötüye kullanımı nedeniyle oluşabilecek potansiyel olarak ciddi bir durumdur.

Bu durum geliştiğinde, kişi ilk kez alkolün karaciğerine zarar verdiğinin farkına varabilir.

Daha az yaygın olarak, kısa sürede büyük miktarda alkol içmek (aşırı içki) durumunda alkollü hepatit oluşabilir.

Hafif alkollü hepatitle ilişkili karaciğer hasarı, alkolü kalıcı olarak bırakırsanız genellikle geri döndürülebilir.

Ancak şiddetli alkollü hepatit, ciddi ve hayatı tehdit eden bir hastalıktır.

Türkiye’de her yıl birçok kişi bu durumdan ölmektedir ve bazı kişiler karaciğer hasarını ancak bu aşamaya ulaştıklarında fark eder.

Siroz

Siroz, karaciğerin önemli ölçüde yara izi bıraktığı AKKH aşamasıdır. Bu aşamada bile belirgin belirtiler olmayabilir.

Genellikle geri döndürülebilir değildir, ancak alkol içmeyi hemen bırakmak daha fazla hasarı önleyebilir ve yaşam beklentisini önemli ölçüde artırabilir.

Alkolle İlişkili Karaciğer Hastalığının Tedavisi

Şu anda AKKH için özel bir tıbbi tedavi yoktur. Ana tedavi, alkol içmeyi bırakmaktır, tercihen hayatınızın geri kalanında.

Bu, karaciğerinize daha fazla hasar verme riskini azaltır ve iyileşme şansını en üst düzeye çıkarır.

Eğer kişi alkole bağımlıysa, içmeyi bırakmak çok zor olabilir.

Ancak yerel alkol bağımlılığı destek hizmetleri aracılığıyla destek, tavsiye ve tıbbi tedavi mevcut olabilir. Türkiye’de Yeşilay gibi kurumlar bu konuda yardımcı olabilir.

Şiddetli vakalarda, karaciğerin çalışmayı bıraktığı ve alkolü bırakmanıza rağmen iyileşmediği durumlarda karaciğer nakli gerekebilir.

Karaciğer nakli için sadece siroz komplikasyonları gelişmiş ve alkol içmeyi bırakmış kişiler değerlendirilir.

Tüm karaciğer nakil birimleri, AKKH’li kişilerin nakil beklerken ve hayatlarının geri kalanında alkol içmemesini gerektirir.

Komplikasyonlar

AKKH ile ilişkili ölüm oranları son birkaç on yılda önemli ölçüde artmıştır.

Alkol kötüye kullanımı artık Türkiye’de sigara ve yüksek tansiyonla birlikte en yaygın ölüm nedenlerinden biridir.

AKKH’nin hayatı tehdit eden komplikasyonları şunlardır:

• İç (varis) kanaması
• Beyinde toksin birikimi (ensefalopati)
• Karında sıvı birikimi (assit) ile ilişkili böbrek yetmezliği
• Karaciğer kanseri
• Enfeksiyona karşı artan hassasiyet

Alkolle İlişkili Karaciğer Hastalığını Önleme

AKKH’yi önlemenin en etkili yolu alkolü bırakmak veya önerilen sınırlara uymaktır:

• Erkekler ve kadınlar düzenli olarak haftada 14 üniteden fazla içmemelidir
• Haftada 14 ünite içiyorsanız, içkinizi 3 gün veya daha fazlasına yayın
• Azaltmak istiyorsanız, her hafta birkaç alkolsüz gün geçirin Bir alkol ünitesi, yaklaşık normal güçteki lager’ın yarım pint’i veya bir pub ölçüsü (25 ml) alkollü içkiye eşittir.

Yıllarca ağır içici olsanız bile, alkol alımınızı azaltmak veya bırakmak karaciğeriniz ve genel sağlığınız için kısa ve uzun vadeli önemli faydalar sağlar.

Belirtiler

Alkolle ilişkili karaciğer hastalığında (AKKH) birçok vakada, karaciğer kötü hasar görene kadar belirgin belirtiler olmaz.

Erken Belirtiler

Eğer erken belirtiler yaşarsanız, bunlar genellikle belirsizdir, örneğin:

• Karın ağrısı (mide ağrısı)
• İştah kaybı
• Yorgunluk
• Mide bulantısı hissi
• İshal
• Genel olarak kendini kötü hissetme

İleri Belirtiler

Karaciğer daha ciddi hasar gördüğünde, daha belirgin ve ciddi belirtiler gelişebilir, örneğin:

• Cilt veya göz beyazlarının sararması (sarılık)
• Bacaklarda, ayak bileklerinde ve ayaklarda sıvı birikimi nedeniyle şişlik (ödem)
• Karında assit olarak bilinen sıvı birikimi nedeniyle şişlik
• Yüksek ateş ve titreme atakları
• Çok kaşıntılı cilt
• Saç dökülmesi
• Olağandışı kıvrık parmak uçları ve tırnaklar (çomak parmak)
• Lekeli kırmızı avuç içleri
• Önemli kilo kaybı
• Zayıflık ve kas erimesi
• Beyinde toksin birikimi nedeniyle karışıklık ve hafıza sorunları, uyku sorunu (insomni) ve kişilik değişiklikleri
• İç kanama nedeniyle siyah, katran gibi dışkı ve kan kusma
• Kolay kanama ve morarma eğilimi, örneğin sık burun kanaması ve diş eti kanaması
• Alkol ve ilaçlara karşı artan hassasiyet, çünkü karaciğer bunları işleyemez

Tıbbi Yardım Ne Zaman Alınmalı?

AKKH genellikle ileri evreye ulaşana kadar belirti vermez. Eğer alkolü kötüye kullanıyorsanız, yukarıdaki belirtiler olmasa bile karaciğer hasarınız olabilir.

Düzenli alkol kötüye kullanım geçmişiniz varsa tavsiye için aile hekiminize başvurun.

İçki geçmişinizi ve patterninizi değerlendirmenin iyi bir yolu, CAGE testi olarak bilinen kısa bir test kullanmaktır; bu 4 sorudan oluşur:

• İçkinizi azaltmanız gerektiğini hiç düşündünüz mü?
• İnsanlar içkinizi eleştirerek sizi rahatsız etti mi?
• İçkiniz hakkında hiç suçluluk hissettiniz mi?
• “Göz açıcı” içtiniz mi, yani akşamdan kalmayı atlatmak ve sinirlerinizi yatıştırmak için sabah ilk iş alkol içtiniz mi? Yukarıdaki sorulardan bir veya daha fazlasına “evet” diyorsanız, alkol sorununuz olabilir ve aile hekiminize danışmanız önerilir.

AKKH belirtileriniz varsa en kısa sürede aile hekiminize görünün.

Nedenler

Alkolle ilişkili karaciğer hastalığı (AKKH), aşırı alkol içmekten kaynaklanır. Önerilen sınırların üzerinde ne kadar çok içerseniz, AKKH geliştirme riskiniz o kadar artar.

Alkol kötüye kullanımının (aşırı içki) AKKH’ye yol açmasının iki yolu vardır:

• Kısa sürede büyük miktarda alkol içmek (aşırı içki) – yağlı karaciğer hastalığını ve daha nadir alkollü hepatiti tetikleyebilir
• Yıllarca önerilen sınırların üzerinde alkol içmek – hepatit ve siroz gibi daha ciddi AKKH tiplerini tetikleyebilir Kanıtlar, önerilen maksimum miktarın üzerinde düzenli içen kişilerin AKKH geliştirme riskinin en yüksek olduğunu gösterir.

Düşük riskli içki için:

• Erkekler ve kadınlar düzenli olarak haftada 14 üniteden fazla içmemelidir
• Haftada 14 ünite içiyorsanız içkinizi 3 gün veya daha fazlasına yayın
• Azaltmak istiyorsanız her hafta birkaç içkisiz gün geçirin

Ek Faktörler

Aşırı miktarda alkol içmenin yanı sıra, AKKH geliştirme şansınızı artıran diğer faktörler şunlardır:

• Fazla kilolu veya obez olmak
• Kadın olmak (kadınlar alkolün zararlı etkilerine erkeklere göre daha hassas görünür)
• Hepatit C gibi önceden var olan karaciğer durumu
• Genetik faktörler (alkol bağımlılığı ve alkol işleme sorunları genellikle ailelerde görülür)

Teşhis

Alkolle ilişkili karaciğer hastalığı (AKKH), genellikle diğer tıbbi durumlar için yapılan testlerde karaciğer hasarı gösterildiğinde şüphelenilir.

Çünkü hastalık erken evrelerde az belirgin belirti verir.

Eğer doktor AKKH’den şüphelenirse, karaciğerinizin nasıl çalıştığını kontrol etmek için genellikle kan testi düzenler. Alkol tüketiminiz hakkında da sorabilir.

Ne kadar ve ne sıklıkta alkol içtiğinizi tamamen dürüstçe söylemek önemlidir. Bu, gereksiz ek testleri önler ve ihtiyacınız olan tedaviyi geciktirmemek için.

Kan Testleri

Karaciğeri değerlendirmek için kullanılan kan testleri karaciğer fonksiyon testleri olarak bilinir.

Ancak karaciğer fonksiyon testleri hastalığın birçok aşamada normal çıkabilir.

Kan testleri ayrıca, karaciğer tarafından üretilen serum albumin gibi belirli maddelerin düşük seviyelerini tespit edebilir.

Düşük serum albumin seviyesi, karaciğerinizin düzgün çalışmadığını önerir.

Kan testi ayrıca anormal kan pıhtılaşma belirtilerini arayabilir, bu önemli karaciğer hasarını gösterir.

İleri Testler

Eğer belirtileriniz veya karaciğer fonksiyon testiniz ileri AKKH (alkollü hepatit veya siroz) öneriyorsa, daha fazla test gerekebilir.

Görüntüleme Testleri

Karaciğerinizin detaylı görüntülerini üretmek için taramalar gerekebilir.

Bunlar arasında:

• Ultrason taraması
• BT taraması
• MR taraması Bazı taramalar ayrıca karaciğer sertliğini ölçebilir, bu karaciğerinizin yara izi olup olmadığının iyi bir göstergesidir.

Karaciğer Biyopsisi

Karaciğer biyopsisi sırasında, ince bir iğne vücudunuza (genellikle kaburgalar arası) sokulur.

Küçük bir karaciğer hücresi örneği alınır ve mikroskop altında incelenmek üzere laboratuvara gönderilir.

Biyopsi genellikle lokal anestezi altında yapılır, ya günübirlik veya hastanede bir gece kalmalı olarak.

Karaciğer dokunuz, karaciğerdeki yara izi derecesini ve hasar nedenini belirlemek için incelenecektir.

Endoskopi

Endoskop, bir ucunda ışık ve video kamera olan uzun, ince, esnek bir tüptür.

Endoskopi sırasında, alet yemek borunuzdan (boğazdan mideye yiyecek taşıyan uzun tüp) geçirilir ve midenize ulaştırılır.

Yemek borunuz ve midenizin resimleri dış ekrana iletilir. Doktor, siroz belirtisi olan şişmiş damarları (varis) arar.

Tedavi

Alkolle ilişkili karaciğer hastalığının (AKKH) başarılı tedavisi, genellikle kişinin alkol içmeyi bırakmaya istekli olup olmamasına ve yaşam tarzı değişiklikleri yapmasına bağlıdır.

Alkol İçmeyi Bırakma

AKKH tedavisi alkol içmeyi bırakmayı içerir. Bu, duruma bağlı olarak hayati olabilen yoksunluk olarak bilinir.

Eğer yağlı karaciğer hastalığınız varsa, belirli bir süre (aylar veya yıllar) alkolden uzak durursanız hasar geri dönebilir.

Bu noktadan sonra, Sağlık Bakanlığı yönergelerine uyarak içmeye başlamak genellikle güvenlidir. Ancak önce doktorunuza danışmak önemlidir.

Eğer daha ciddi AKKH formunuz varsa (alkollü hepatit veya siroz), ömür boyu yoksunluk önerilir.

Çünkü içmeyi bırakmak, karaciğer hasarınızın kötüleşmesini önlemenin ve potansiyel olarak karaciğer hastalığından ölmenizi engellemenin tek yoludur.

İçmeyi bırakmak kolay değildir, özellikle AKKH’li kişilerin tahmini %70’inin alkol bağımlılık sorunu olduğu düşünüldüğünde.

Yine de alkolle ilişkili siroz veya alkollü hepatitiniz varsa ve içmeyi bırakmazsanız, hiçbir tıbbi veya cerrahi tedavi karaciğer yetmezliğini önleyemez.

Yoksunluk Belirtileri

Alkolden uzak durursanız yoksunluk belirtileri yaşayabilirsiniz.

Bunlar ilk 48 saatte en kötü halde olur, ancak son içkinizden itibaren 3-7 gün içinde vücudunuz alkolsüz olmaya alıştıkça iyileşmeye başlar.

Birçok kişi başlangıçta alkolden uzak durduğunda uyku bozukluğu yaşar, ancak çoğu durumda uyku patterni bir ay içinde normale döner.

Bazı durumlarda, yoksunluk sorunlarını önlemek için alkol alımınızı gradual ve planlı şekilde azaltmanız önerilebilir.

Size benzodiazepin adlı bir ilaç ve bilişsel davranışçı terapi (BDT) gibi psikolojik terapi teklif edilebilir, yoksunluk sürecini atlatmanıza yardımcı olmak için.

Bazı kişiler başlangıç yoksunluk aşamalarında hastanede veya uzman rehabilitasyon kliniğinde kalmalıdır, böylece ilerlemeleri yakından izlenir.

Evde kalıyorsanız, düzenli olarak hemşire veya başka bir sağlık profesyoneli göreceksiniz. Onları evde, aile hekimi muayenehanesinde veya uzman hizmette görebilirsiniz.

Nüksetmeyi Önleme

İçmeyi bıraktıktan sonra, tekrar içmemenizi sağlamak için daha fazla tedavi gerekebilir.

Genellikle teklif edilen ilk tedavi psikolojik terapidir. Bu, düşüncelerinizi ve duygularınızı, bunların davranışınızı ve refahınızı nasıl etkilediğini konuşmak için terapist görmeyi içerir.

Eğer psikolojik terapi tek başına etkili değilse, alkolden uzak durmanıza yardımcı olmak için ilaç da gerekebilir, örneğin:

• Akamprosat
• Disülfiram
• Naltrekson

Kendi Kendine Yardım Grupları

Alkol bağımlılığı olan birçok kişi, içmeyi bırakmalarına yardımcı olmak için kendi kendine yardım gruplarına katılmayı faydalı bulur.

En bilinenlerden biri Alkol Bağımlıları Derneği’dir (detaylar için web sitesine bakın), ancak yardımcı olabilecek birçok başka grup vardır.

Diyet ve Beslenme

AKKH’li kişilerde yetersiz beslenme yaygındır, bu yüzden tüm besinleri aldığınızdan emin olmak için dengeli bir diyet yemek önemlidir.

Tuzlu yiyeceklerden kaçınmak ve yediğiniz yiyeceklere tuz eklememek, sıvı birikimi nedeniyle bacaklarınızda, ayaklarınızda ve karnınızda şişlik riskini azaltabilir.

Düşük tuzlu diyet için ipuçları alın.

Karaciğer hasarı ayrıca glikojen depolayamamasına neden olabilir, bu kısa vadeli enerji sağlayan bir karbonhidrattır.

Bu olduğunda, vücut yemekler arası enerji sağlamak için kendi kas dokusunu kullanır, bu kas erimesi ve zayıflığa yol açar. Bu, diyetinizde ekstra enerji ve protein ihtiyacınız olabileceği anlamına gelir.

Yemekler arası sağlıklı atıştırmalıklar kalori ve proteininizi artırabilir. Ayrıca günde 3 veya 4 küçük öğün yemek, 1 veya 2 büyük öğünden daha faydalı olabilir.

Aile hekiminiz uygun bir diyet konusunda tavsiye verebilir veya bazı durumlarda diyetisyene yönlendirebilir.

En ciddi yetersiz beslenme vakalarında, besinler burundan mideye sokulan beslenme tüpüyle sağlanabilir.

Belirtiler İçin İlaç

AKKH’yi doğrudan tedavi etmek için ilaç kullanımı tartışmalıdır. Birçok uzman etkinliği için sınırlı kanıt olduğunu savunur.

Şiddetli alkollü hepatitli kişiler için hastanede tedavi gerekebilir.

Bu durumda bazı kişilerde karaciğer iltihabını azaltmak için kortikosteroidlerle özel tedavi kullanılabilir.

Bu vakalarda beslenme desteği de tedavinin önemli bir parçasıdır.

Karaciğer Nakilleri

En ciddi AKKH vakalarında, karaciğer işlevini kaybeder ve karaciğer yetmezliğine yol açar.

Karaciğer nakli şu anda geri döndürülemez karaciğer yetmezliğini tedavi etmenin tek yoludur.

Karaciğer nakli şu durumlarda değerlendirilebilir:

• Alkol içmemenize rağmen ilerleyici karaciğer yetmezliği geliştirirseniz
• Böyle bir operasyonu atlatacak kadar sağlıklıysanız
• Hayatınızın geri kalanında alkol içmemeye söz verirseniz

AKKH ile İlaç Alma

AKKH’niz varsa, reçetesiz veya reçeteli ilaçları almadan önce aile hekiminize veya eczacınıza konuşmak önemlidir.

AKKH, vücudun bazı ilaçları işleme şeklini etkileyebilir.

Komplikasyonlar

Alkolle ilişkili karaciğer hastalığınız (AKKH) varsa ciddi komplikasyonlar gelişebilir.

Portal Hipertansiyon ve Varisler

Portal hipertansiyon, sirozun yaygın bir komplikasyonu ve daha az yaygın olarak alkollü hepatitin komplikasyonudur.

Bu, karaciğer içindeki kan basıncının potansiyel olarak ciddi seviyeye yükseldiği durumdur.

Karaciğer ciddi şekilde yara izi bıraktığında, kanın içinden geçmesi zorlaşır. Bu, bağırsak çevresindeki kan basıncında artışa yol açar.

Kan ayrıca kalbe dönmek için yeni bir yol bulmalıdır. Bunu daha küçük kan damarlarını kullanarak yapar.

Ancak bu damarlar kan ağırlığını taşımak için tasarlanmamıştır, bu yüzden gerilebilir ve zayıflayabilir. Bu zayıflamış kan damarları varis olarak bilinir.

Eğer kan basıncı belirli seviyeye yükselirse, varisler başa çıkamayacak kadar yüksek olur ve varis duvarları yırtılıp kanayabilir.

Bu uzun vadeli kanamaya yol açabilir, anemiye neden olabilir.

Alternatif olarak, kanama hızlı ve büyük olabilir, kan kusmanıza ve çok koyu veya katran gibi dışkı geçirmenize neden olur.

Yırtık varisler, varisleri bulmak için endoskop kullanılarak tedavi edilebilir. Sonra varis tabanını mühürlemek için küçük bir bant kullanılabilir.

Assit

Portal hipertansiyonlu bir kişi ayrıca karın (karın) ve bağırsak çevresinde sıvı birikimi geliştirebilir. Bu sıvı assit olarak bilinir.

Başlangıçta bu, su tabletleri (diüretikler) ile tedavi edilebilir. Sorun ilerlerse, birçok litre sıvı birikebilir ve boşaltılması gerekir.

Bu, parasentez olarak bilinen bir prosedürdür ve lokal anestezi altında deriden sıvıya uzun, ince bir tüp yerleştirmeyi içerir.

Assit gelişimiyle ilişkili sorunlardan biri sıvıda enfeksiyon riskidir (spontan bakteriyel peritonit).

Bu potansiyel olarak çok ciddi bir komplikasyondur ve böbrek yetmezliği ve ölüm riskini artırır.

Hepatik Ensefalopati

Karaciğerin en önemli işlevlerinden biri kandaki toksinleri kaldırmaktır.

Eğer hepatit veya siroz nedeniyle bunu yapamazsa, kandaki toksin seviyeleri artar.

Karaciğer hasarı nedeniyle kandaki yüksek toksin seviyesi hepatik ensefalopati olarak bilinir.

Hepatik ensefalopati belirtileri:

• Ajitasyon
• Karışıklık
• Oryantasyon bozukluğu
• Kas sertliği
• Kas titremeleri
• Konuşma zorluğu
• Çok ciddi vakalarda koma Hepatik ensefalopati hastaneye yatışı gerektirebilir. Hastanede vücut işlevleri desteklenir ve kandaki toksinleri kaldırmak için ilaç kullanılır.

Enfeksiyon

Karaciğer hasarı bağışıklık sistemini zayıflatabilir.

Bu, vücudu enfeksiyona daha yatkın hale getirir, özellikle idrar yolu enfeksiyonları ve solunum yolu enfeksiyonları (örneğin pnömoni).

Karaciğer Kanseri

Yıllar süren ağır içki nedeniyle karaciğer hasarı, karaciğer kanseri geliştirme riskinizi de artırır.

Son birkaç on yılda, alkol kötüye kullanımı nedeniyle Türkiye’de karaciğer kanseri oranları hızla artmıştır.

Sirozlu kişilerin tahmini %3-5’i her yıl karaciğer kanseri geliştirir.

^{Kaynak: Alcohol-related liver disease – NHS}