“balık alerjisi” Dünya genelinde deniz ürünleri tüketimi giderek artmaktadır. Bu artışın başlıca nedenleri arasında deniz ürünlerinin bol olduğu ülkelerden kolayca temin edilebilmesi, süpermarketlerde ve restoranlarda yaygın olarak bulunması, protein, vitamin ve mineral açısından zengin ve sağlıklı bir besin kaynağı olması ve deniz ürünlerinin popüler olduğu ülkelere yapılan seyahatlerin artması sayılabilir.

🦐 Deniz Ürünleri Alerjisi

Deniz ürünleri alerjisi hem balıklara hem de kabuklu deniz hayvanlarına karşı gelişebilen reaksiyonları kapsar. İşte bilmeniz gerekenler:

• Yetişkinlerde en yaygın gıda alerjilerinden biridir, ancak çocukları da etkileyebilir.
• Hayatın herhangi bir döneminde ortaya çıkabilir. Daha önce sorunsuzca yediğiniz bir deniz ürününe karşı sonradan alerji geliştirebilirsiniz.
• Balık veya kabuklu deniz ürünleri alerjisi genellikle ömür boyu sürer ve nadiren geçer.

Türkiye’de, Türk Gıda Kodeksi yönetmelikleri uyarınca balık, kabuklular ve yumuşakçalar, etiketlerde belirtilmesi zorunlu olan 14 ana alerjen arasında yer alır.

🐟 Balık, Kabuklular ve Yumuşakçalar

“Deniz ürünleri” terimi hem balıkları hem de kabuklu deniz hayvanlarını içerir. Kabuklu deniz hayvanları ise kendi içinde kabuklular ve yumuşakçalar olarak ikiye ayrılır.

• Balıklar: Omurgalı canlılardır. Çoğunun pulları ve yüzgeçleri vardır.
  • Örnekler: Hamsi, levrek, çipura, lüfer, palamut, somon, ton balığı, uskumru, kalkan, alabalık, morina, sardalya, berlam, dil balığı.
• Kabuklular (Crustaceans): Omurgasızdırlar ve eklemli bacaklara sahip, segmentli bir vücut yapıları vardır.
  • Örnekler: Yengeç, kerevit, ıstakoz, karides, Norveç ıstakozu (langoustine).
• Yumuşakçalar (Molluscs): Bunlar da omurgasızdır. Genellikle yumuşak bir gövdeleri ve bazılarının bir kabuğu vardır.
  • Örnekler: İstiridye, midye, tarak, kalamar, ahtapot, salyangoz, deniz tarağı, deniz kestanesi.

⚠️ Gizli Alerjenler ve Çapraz Bulaşma

Bazı yiyeceklerde balık veya kabuklu deniz ürünleri açıkça görülse de, bazılarında gizli bir bileşen olarak bulunabilirler. Aşağıdaki yiyecekler risk taşıyabilir:

• Asya mutfağı: Pilav veya sosların içinde gizlenmiş balık veya karides bulunabilir.
• Pilav yemekleri: Paella, kızarmış pilav ve suşi gibi yemeklerde deniz ürünleri olabilir.
• Kaplamalı yiyecekler: Pane harcıyla kaplanmış kalamar, balık kroket veya karides gibi ürünler.
• Çorbalar ve güveçler: Deniz mahsullü çorbalar veya güveçler.
• Soslar ve ezmeler: Tarama, somon ezmesi veya havyar (balık yumurtası) gibi ürünler.
• Sezar salatası: Sosunda ançüez (hamsi) bulunabilir.
• Worcestershire sosu, istiridye sosu, balık sosu: Bu soslar birçok farklı yemeğe eklenebilir.
• Pizza malzemeleri: Karides, ançüez, kalamar veya midye.

Çapraz bulaşma, bir yiyeceğin diğerine temas ederek proteinlerinin karışması durumudur. Balık tezgâhları, aynı yağda kızartma yapılması (örneğin balık ve patates) veya aynı servis kaşığının kullanılması gibi durumlar risk oluşturur. Balık ve karides alerjenleri ısıya oldukça dayanıklıdır; pişirme buharlarıyla havaya karışabilir veya kızartma yağında kalabilirler. Bu nedenle, bir tür deniz ürününe alerjiniz varsa, dışarıda yemek yerken çapraz bulaşma riskine karşı tüm deniz ürünlerinden kaçınmak en güvenlisidir.

💊 Takviyeler ve Gıda Dışı Ürünler

• Glukozamin: Genellikle eklem sağlığı için kullanılan bu takviye, kabuklu deniz hayvanlarının dış kabuğundan elde edilir. Balık veya kabuklu deniz ürünleri alerjisi olanların bu takviyelerden kaçınması önerilir.
• Balık Yağı: Balık yağı takviyeleri, alerjen olan proteinin çoğunu uzaklaştıran işlemlerden geçse de, bu durum garanti edilemez. Alerjisi olan kişilerin bu takviyelerden de kaçınması tavsiye edilir.
• Gıda Dışı Ürünler: Balık veya kabuklu deniz hayvanlarından elde edilen türevler kozmetik ürünlerinde, cilt bakım kremlerinde veya şampuanlarda kullanılabilir. Biyolojik olarak parçalanabilen bazı pipetler, deniz kabuklarından elde edilen kitosan içerebilir.

Önemli Not: İyot alerjisi, deniz ürünleri alerjisiyle karıştırılmamalıdır. Deniz ürünleri alerjisi besinin içindeki proteine karşı gelişirken, iyot alerjisi kimyasal bir element olan iyota karşıdır. İkisi arasında bir bağlantı yoktur.

🤢 Alerjik Olmayan Reaksiyonlar: Histamin Zehirlenmesi

Bazen deniz ürünleri yedikten sonra ortaya çıkan belirtiler gerçek bir alerji olmayabilir. Histamin (Scombroid) zehirlenmesi, iyi saklanmamış veya bozulmuş balık (özellikle ton balığı, uskumru gibi koyu etli balıklar) yendiğinde ortaya çıkar. Belirtiler (kurdeşen, kızarıklık, kaşıntı, mide bulantısı, kusma, baş dönmesi) alerjik reaksiyonu taklit eder ve genellikle balığı yedikten hemen sonra başlar. Bu durum, bağışıklık sisteminin bir tepkisi değil, balıkta biriken yüksek miktardaki histaminden kaynaklanan bir gıda zehirlenmesidir.

🩺 Belirtiler ve Teşhis

Alerjik Belirtiler

Alerjik reaksiyon, vücudun deniz ürünlerindeki proteini zararlı olarak algılamasıyla tetiklenir.

• Hafif ve Orta Şiddetli Belirtiler: Kurdeşen (deride kaşıntılı döküntü), ağızda karıncalanma, dudaklarda, yüzde, dilde veya boğazda şişme, kaşıntı, mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, ishal.
• Şiddetli Belirtiler (Anafilaksi): Nefes almada zorluk, hırıltılı solunum, sürekli öksürük, göğüste sıkışma, ses kısıklığı, yutkunma güçlüğü, baş dönmesi veya bayılma. Anafilaksi tıbbi bir acil durumdur ve derhal müdahale gerektirir.

Teşhis Nasıl Konur?

Deniz ürünleri tükettikten sonra alerjik belirtilerden şüpheleniyorsanız:

1. Doktorunuza başvurun: Yaşadığınız belirtileri ve şüphelendiğiniz yiyecekleri not edin. Varsa, döküntü veya şişlik gibi belirtilerin fotoğrafını çekin.
2. Alerji uzmanına yönlendirme: Doktorunuz, sizi bir alerji uzmanına (alerjist) yönlendirebilir.
3. Alerji Testleri: Uzman doktor, teşhise yardımcı olmak için aşağıdaki testlerden bir veya daha fazlasını isteyebilir:
   • Deri Prick Testi: Cildinize küçük bir damla alerjen uygulanarak 15-20 dakika içinde reaksiyon gözlemlenir.
   • Kan Testi: Kandaki spesifik IgE antikorlarının seviyesi ölçülür.
   • Besin Yükleme Testi: Şüpheli besin, hastane ortamında, doktor gözetiminde, artan dozlarda verilerek reaksiyon olup olmadığı gözlemlenir.