Ankilozan Spondilit (AS): Genel Bakış

Ankilozan spondilit (AS), omurgayı ve vücudun diğer bazı bölgelerini etkileyen, uzun süre devam eden iltihaplı bir romatizmal hastalıktır. Bu hastalık aksiyel spondiloartrit adı verilen grubun bir parçasıdır. AS’te omurgadaki değişiklikler röntgen (X-ray) görüntülerinde görülebilir.

AS’e çok benzeyen bir diğer durum radyografik olmayan aksiyel spondiloartrit olarak adlandırılır. Bu durumda omurgadaki değişiklikler röntgende görünmeyebilir, ancak bazı kişilerde MRI’da görülebilir.

Burada yer alan bilgiler AS hakkındadır; ancak radyografik olmayan aksiyel spondiloartritte de belirtiler ve tedavi yaklaşımları büyük ölçüde benzerdir.

AS ve radyografik olmayan aksiyel spondiloartrit genellikle ergenlik döneminde veya genç erişkinlikte ortaya çıkar.

Ankilozan Spondilit Belirtileri

AS’in belirtileri kişiden kişiye değişebilir; ancak genellikle şunları içerir:

• Sırt ağrısı ve tutukluk
• Vücudun diğer bölgelerinde ağrı ve şişlik
  (eklem iltihabı – artrit ve kirişlerin kemiklere bağlandığı bölgelerde iltihap – entezit)
• Yoğun yorgunluk (bitkinlik)

Bu belirtiler genellikle birkaç ay veya yıl içinde yavaş yavaş gelişir, zaman zaman kaybolup yeniden ortaya çıkabilir.

Bazı kişilerde hastalık zamanla hafifleyebilirken, bazı kişilerde yavaş ama sürekli bir ilerleme gösterebilir.

Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?

AS’in sürekli devam eden belirtilerine sahipseniz bir aile hekimine (GP) başvurmanız gerekir.

Aile hekiminiz hastalıktan şüphelenirse sizi kas ve eklem hastalıkları konusunda uzman bir romatoloğa yönlendirir. Tanının doğrulanması ve tedavinin planlanması için kan testleri ve görüntüleme testleri yapılabilir.

Ankilozan Spondilitin Nedenleri

AS’in kesin nedeni bilinmemektedir; ancak hastalıkla ilişkili olduğu düşünülen HLA-B27 adlı bir gen varyantı vardır.

Bu genin bulunması AS gelişme ihtimalini artırır; ancak bu geni taşıyan herkes AS geliştirmez.

Ankilozan Spondilitin Tedavisi

Hastalığın kesin bir tedavisi yoktur ve oluşan hasarı geri çevirmek mümkün değildir. Ancak belirtileri hafifletmek ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak için çeşitli tedavi seçenekleri bulunur.

Tedavi genellikle şu yöntemlerin bir arada uygulanmasını içerir:

• Bireysel veya grup egzersizleri (ağrı ve tutukluğu azaltmak için)
• Fizyoterapi (masaj, manipulasyon ve hareket eğitimleri ile omurga esnekliğini artırmak)
• İlaç tedavisi
  (ağrı kesiciler, anti-TNF tedavileri ve diğer biyolojik ilaçlar)

Nadir durumlarda, ciddi şekilde hasarlanmış eklemlerin onarılması veya omurgadaki ileri derecede eğriliğin düzeltilmesi için cerrahi gerekebilir.

Ankilozan Spondilitin Olası Komplikasyonları

AS’in gidişatı kişiden kişiye oldukça değişkenlik gösterir. Bazı kişilerde başlangıç dönemindeki iltihap hafiflerken, bazılarında yıllar içinde kötüleşebilir.

Hastalığa rağmen birçok kişi tam bağımsız veya minimum kısıtlılıkla yaşamını sürdürebilir.

Ancak bazı kişilerde omurga kemiklerinin birbirine kaynaması sonucunda (ankiloz) omurga sabit bir pozisyona gelir ve hareket kısıtlılığı yaşayabilir. Modern tedavilerle yaşam beklentisi genellikle etkilenmez; ancak AS, bazı ciddi sağlık sorunlarının riskini artırabilir.

AS’in yol açabileceği sorunlar arasında şunlar bulunur:

• Kemik erimesi (osteoporoz)
• Omurga kırıkları
• Kalp ve damar hastalıkları

AS ile Yaşamak

AS hastaları için çalışma hayatı, seyahat, araç kullanma gibi konularda özel öneriler içeren kaynaklar mevcuttur. Düzenli egzersiz, vücut mekaniklerini koruma ve gerektiğinde fizyoterapi almak günlük yaşam kalitesini artırabilir.

Belirtiler (Ayrıntılı)

Ankilozan spondilit genellikle 18–40 yaş aralığında başlar ve belirtiler yıllar içinde gelgitli bir şekilde devam eder.

Herkeste tüm belirtiler görülmeyebilir, ancak en sık karşılaşılanlar şöyledir:

1. Sırt Ağrısı ve Tutukluk

AS’in temel belirtisidir.
Ağrı genellikle:

• Egzersizle azalır,
• Dinlenmeyle geçmez veya artabilir,
• Sabahları ve geceleri daha kötü olabilir,
• Kalça ve kuyruk sokumu çevresinde hissedilebilir.

2. Artrit (Eklem İltihabı)

AS sadece omurgayı değil, kalça ve diz gibi büyük eklemleri de etkileyebilir.

Belirtiler:

• Hareketle artan ağrı
• Muayenede hassasiyet
• Eklemde şişlik ve sıcaklık

3. Entezit (Tendon Bağlantı Noktası İltihabı)

Tendon veya bağların kemiğe bağlandığı bölgelerde ağrı ve iltihap görülür.

Sık görülen yerler:

• Kaval kemiğinin üstü
• Aşil tendonu arkası
• Topuk altı
• Kaburgaların göğüs kemiğine bağlandığı noktalar

Kaburga bölgeleri etkilenirse derin nefes alırken göğüs hareketi kısıtlanabilir ve ağrı olabilir.

4. Yorgunluk (Fatigue)

AS’te görülen en yaygın belirtilerden biridir. Şiddetli yorgunluk ve enerji düşüklüğüne neden olabilir.

5. Diğer İlişkili Durumlar

AS’li kişilerde aşağıdaki hastalıklar daha sık görülebilir:

• İritis (akut anterior üveit) – gözde kızarıklık ve şişlik
• Psoriazis
• İnflamatuvar bağırsak hastalığı (IBD)

Ankilozan Spondilitin Nedenleri (Ayrıntılı)

AS’te bel omurları, omurga eklemleri ve sakroiliyak eklem gibi bölgeler zamanla iltihaplanır. Uzun süren bu iltihaplanma yeni kemik oluşumuna yol açabilir ve bazı omurların birbirine kaynamasına neden olabilir.

HLA-B27 Gen Varyantı

Araştırmalar, AS hastalarının %80’den fazlasında HLA-B27 geninin bulunduğunu göstermektedir.
Ancak:

• Bu geni taşıyan her kişi AS olmaz.
• Genel nüfusta her 100 kişiden yaklaşık 8’i HLA-B27 taşır.

Genin varlığı hastalığa yatkınlığı artırır; ancak tek başına belirleyici değildir. Çevresel faktörlerin de tetikleyici olabileceği düşünülmektedir.

Gen testi tanıya yardımcı olabilir; ancak tek başına tanı koydurucu değildir.

Genetik Geçiş

AS aile içinde görülebilir.
Eğer hem AS’liyseniz hem de HLA-B27 taşıyorsanız:

• Çocuklarınıza bu geni aktarma ihtimaliniz %50’dir.
• Geni alan çocukların %5–10’u AS geliştirebilir.

Ankilozan Spondilitin Tanısı

AS tanısı zor olabilir çünkü hastalık yavaş ilerler ve kesin tanı koyduracak tek bir test yoktur.

Tanı süreci şöyledir:

1. Doktor Değerlendirmesi

Aile hekiminiz:

• Belirtilerinizi
• Ne zaman başladığını
• Ne kadar süredir devam ettiğini
  sorar ve bel ağrınızın tipik AS özellikleri taşıyıp taşımadığına bakar.

AS’e bağlı ağrı genellikle dinlenmeyle geçmemesi ve gece uykudan uyandırmasıyla diğer bel ağrılarından ayrılır.

2. Kan Testleri

Romatolog tarafından istenen kan testleriyle:

• Vücuttaki iltihap göstergeleri (CRP, ESR)
  kontrol edilir.

İltihap bulunması AS ihtimalini artırır; ancak iltihap olmaması AS’i tamamen dışlamaz.

3. Görüntüleme Testleri

Romatolog şu görüntüleme yöntemlerini kullanabilir:

• Röntgen (X-ray)
• MRI
• Ultrason

Röntgen ile sakroiliyak eklemdeki iltihap (sakroiliit) görülebiliyorsa AS tanısı büyük ölçüde kesinleşir.

MRI, röntgende görünmeyen erken dönem iltihabı gösterebilir.

4. Genetik Test

HLA-B27 testi, tanıya destek amacıyla yapılabilir.
Ancak hem pozitif hem negatif sonuç tanı için tek başına yeterli değildir.

AS veya Radyografik Olmayan Aksiyel Spondiloartritin Doğrulanması

Aşağıdaki durumlarda AS tanısı kesinleşir:

• Röntgende sakroiliyak eklemde iltihap görülmesi
  ve
• En az 3 ay süren, egzersizle düzelen, dinlenmeyle düzelmeyen bel ağrısı
  veya
• Bel hareketlerinde kısıtlılık
  veya
• Yaş ve cinsiyete göre beklenenden az göğüs genişlemesi

Eğer röntgen yeterli değilse MRI kullanılır.

MRI’da da bulgu yoksa; ancak HLA-B27 pozitifsiniz ve tipik belirtileriniz varsa radyografik olmayan aksiyel spondiloartrit tanısı konulabilir.

Ankilozan Spondilit (AS) Tedavisi

Ankilozan spondilitin kesin bir tedavisi yoktur; ancak uygulanabilecek tedaviler belirtileri hafifletir ve omurganın zamanla birbirine kaynamasını (füzyon) yavaşlatabilir. Aynı tedaviler radyografik olmayan aksiyel spondiloartrit için de geçerlidir.

Tedavi genellikle üç ana yaklaşımı birleştirir:

• Egzersiz
• Fizyoterapi
• İlaç tedavisi

Fizyoterapi ve Egzersiz

Aktif kalmak AS tedavisinin temel parçalarındandır. Düzenli hareket etmek:

• Duruşu düzeltir,
• Omurga hareket açıklığını artırır,
• Tutukluğu ve ağrıyı azaltır,
• Omurganın sertleşmesini önlemeye yardımcı olur.

Fizyoterapi, bu süreçte profesyonel rehberlik sağlar. Bir fizyoterapist kişiye özel bir egzersiz programı hazırlayabilir.

AS için önerilen fizyoterapi türleri:

• Grup Egzersiz Programları

Aynı rahatsızlığa sahip kişilerle birlikte yapılan egzersiz seanslarıdır.

• Bireysel Egzersiz Programları

Evde veya spor salonunda uygulayabileceğin kişisel hareket planları verilir.

• Hidroterapi (Suda Egzersiz)

Ilık ve hafif derinlikte bir havuzda yapılan egzersizdir.
Su, hareketleri kolaylaştırır; sıcaklık ise kasları gevşetir.

Bazı kişiler yüzme veya spor yapmayı tercih eder. Bu genellikle uygundur, ancak AS için özel esneme ve günlük hareketler mutlaka programda olmalıdır.

Yeni bir spora başlamadan önce fizyoterapist veya romatoloji uzmanının görüşü alınmalıdır.

Ağrı Kesiciler

AS tanısı sürecinde veya tedavi planı oturana kadar ağrı kesiciler gerekebilir. Romatolog kontrolünde devam edilebilir, ancak herkesin sürekli kullanmasına gerek olmayabilir.

• Nonsteroid Anti-İnflamatuvar İlaçlar (NSAİİ)

İlk önerilen ağrı kesici grubudur.
Hem ağrıyı hem de eklemdeki iltihabı azaltır.

Sık kullanılan NSAİİ’ler:

• İbuprofen
• Naproksen
• Diklofenak
• Etorikoksib

Amaç en düşük ama etkili dozu bulmaktır. Düzenli doktor takibi gerektirir.

• Parasetamol

NSAİİ kullanamayanlar veya ek ağrı kontrolüne ihtiyaç duyanlar için alternatif olabilir.
Parasetamol:

• Hamile ve emziren kadınlarda genellikle güvenlidir,
• Karaciğer hastalığı veya alkol bağımlılığı olanlar için uygun olmayabilir.

• Kodein

Daha güçlü bir ağrı kesiciye ihtiyaç duyulursa kodein verilebilir.
Yan etkileri şunlardır:

• Bulantı
• Kusma
• Kabızlık
• Uyku hâli

Biyolojik Tedaviler

• Anti-TNF Tedavisi

NSAİİ ve düzenli egzersizle belirtileri kontrol altına alınamayan hastalarda kullanılır.
TNF, iltihabı artıran bir kimyasaldır.

Anti-TNF ilaçları enjeksiyonla uygulanır ve:

• TNF’in etkisini bloke eder,
• Eklem iltihabını azaltır.

Bu tedavi başlamadan önce detaylı değerlendirme yapılması gerekir.
Nadiren bağışıklık sistemini zayıflatarak ciddi enfeksiyon riskini artırabilir.

3 ay kullanım sonrası belirgin düzelme yoksa tedavi sonlandırılır veya başka bir anti-TNF ilaç denenebilir.

• Monoklonal Antikor Tedavisi

NSAİİ ve anti-TNF tedavisine yanıt vermeyen hastalarda tercih edilir.
Secukinumab ve ixekizumab gibi ilaçlar bu gruptadır.

İltihaplanmayı tetikleyen belirli bir proteinin etkisini durdurarak çalışırlar.

• JAK İnhibitörleri

Anti-TNF tedavisi kullanamayan veya fayda görmeyen hastalarda bir diğer seçenektir.
Ağızdan tablet olarak alınır.

Bağışıklık sisteminin iltihap oluşturan bazı enzimlerini bloke ederek etki eder.

Kortikosteroidler

Kuvvetli iltihap azaltıcı ilaçlardır.
Genellikle enjeksiyon şeklinde, doğrudan iltihaplı ekleme uygulanır.

Enjeksiyon sonrası 48 saate kadar eklemin dinlendirilmesi önerilir.

Aynı ekleme yılda en fazla 3 kez uygulanmalıdır ve aralarında en az 3 ay olmalıdır.

Yan etkiler:

• Enjeksiyon bölgesinde enfeksiyon,
• Cilt renginde açılma,
• Çevre dokularda incelme,
• Tendon yırtılması riski.

DMARD (Hastalığı Modifiye Edici Antiromatizmal İlaçlar)

Genellikle romatoid artrit gibi diğer artrit türlerinde kullanılır; ancak AS’de omurga dışındaki eklem iltihaplarında etkili olabilir.

En sık kullanılanlar:

• Sulfasalazin
• Metotreksat

Cerrahi Tedavi

AS’li çoğu kişi cerrahiye ihtiyaç duymaz.
Ancak eklemler ciddi şekilde hasar gördüyse protez (örneğin kalça protezi) gerekebilir.

Nadir durumlarda omurgadaki ciddi eğrilikleri düzeltmek için ameliyat yapılabilir.

Düzenli Takip

AS dalgalı seyirli bir hastalık olduğu için düzenli romatoloji kontrolü gerekir.
Bu kontrollerde:

• Tedavinin etkisi değerlendirilir,
• Fiziksel muayene yapılır,
• Gerekirse kan testleri veya görüntülemeler tekrarlanır.

Ankilozan Spondilitin Komplikasyonları

AS, vücudun birçok bölümünü etkileyebilen karmaşık bir hastalıktır.
Günlük yaşamı etkileyebilir ve farklı sağlık sorunlarına yol açabilir.

1. Esneklik Kaybı

AS’li kişilerin bir kısmında, özellikle bel bölgesinde hareket ciddi şekilde kısıtlanabilir.

Bu durum:

• Omurların birbirine kaynaması (füzyon) nedeniyle oluşur,
• Duruşun sabit bir pozisyonda kalmasına yol açabilir.

Çoğu kişide ağır sakatlığa yol açmaz; ancak nadir vakalarda cerrahi gerekebilir.

2. Eklem Hasarı

AS, kalça ve diz gibi eklemlerde uzun süreli iltihaba yol açarak:

• Ağrı,
• Hareket kısıtlılığı,
• Eklemde yapısal bozulma

oluşturabilir.

Hasar ağırsa eklem protezi gerekebilir.

3. İritis (Göz İltihabı)

AS ile ilişkili olabilen bir göz hastalığıdır.
Genellikle tek gözü etkiler.

Belirtiler:

• Gözde kızarıklık ve ağrı,
• Işığa hassasiyet,
• Bulanık görme.

Gecikmiş tedavi görme kaybına yol açabileceği için acil değerlendirilmelidir.

Tedavisi genellikle kortikosteroid göz damlalarıdır.

4. Osteoporoz ve Omurga Kırıkları

AS, omurgada kemik erimesine neden olabilir. Bu durumda kırık riski artar.

Tedavi için:

• Kemik güçlendirici ilaçlar,
• Ağızdan tablet veya enjeksiyon şeklinde tedaviler uygulanabilir.

5. Kalp ve Damar Hastalıkları (Kardiyovasküler Hastalık – CVD)

AS’li kişilerde kalp hastalığı ve felç gibi CVD riskleri artmıştır.

Bu nedenle yaşam tarzı düzenlemeleri önemlidir:

• Sigara bırakılmalı,
• Fazla kilo verilmelidir,
• Haftada en az 150 dakika egzersiz yapılmalıdır,
• Diyabet veya hipertansiyon gibi ek hastalıklar kontrol altında tutulmalıdır.

Gerekirse kan basıncını veya kolesterolü düşüren ilaçlar verilebilir.

6. Kauda Ekuina Sendromu (Acil Durum)

Çok nadir görülür ancak acildir.
Omurganın alt kısmındaki sinirlerin sıkışmasıyla oluşur.

Belirtiler:

• Her iki bacakta şiddetli veya artan siyatik benzeri ağrı,
• Bacaklarda güçsüzlük veya his kaybı,
• Genital bölgede uyuşma,
• İdrar yapamama veya idrar kaçırma,
• Dışkı kontrolünün kaybı.

Bu belirtiler oluşursa acil olarak 112’yi aramak veya en yakın acile gitmek gerekir.

7. Psoriazis

AS’li kişilerde yaygın görülebilir.
Ciltte pullanan ve kabuklanan plaklar oluşturur.

Tedaviler belirtileri hafifletebilir.

8. İnflamatuvar Bağırsak Hastalığı (IBD)

AS’li bazı kişilerde IBD gelişir.

Belirtiler:

• Karın ağrısı ve şişlik,
• Kanlı veya sık tekrarlayan ishal,
• Kilo kaybı,
• Şiddetli yorgunluk.

Diyet değişiklikleri, ilaç tedavisi veya cerrahi gerekebilir.

Bu belirtiler varsa aile hekimine başvurulmalıdır.

^{Kaynak: Ankilozan spondilit -NHS}

...

Yasal Uyarı ve Sorumluluk Reddi: Bu blogda yer alan tüm içerikler yalnızca genel bilgilendirme amaçlıdır ve yayınlandığı tarihteki mevcut bilimsel verilere dayanarak hazırlanmıştır. Söz konusu bilgiler, profesyonel tıbbi tavsiye, teşhis veya tedavi yerine geçmez. Sağlığınızla ilgili herhangi bir soru, endişe veya ihtiyaç durumunda, lütfen bir doktora ya da yetkin bir sağlık kuruluşuna başvurunuz. Bu blogda sunulan bilgilerin kullanımı tamamen okuyucunun sorumluluğundadır. Blog sahibi, yazarlar veya bağlı kuruluşlar, bu içeriklerin doğruluğu, güncelliği veya eksiksizliği konusunda herhangi bir garanti vermez ve bu bilgilerin kullanımından kaynaklanabilecek doğrudan veya dolaylı herhangi bir zarar veya kayıptan sorumlu tutulamaz. Sağlık durumunuza ilişkin kararlar almadan önce, mutlaka bir sağlık uzmanına danışmanız gerektiğini unutmayınız. Bu blog, tıbbi bir hizmet sunmamakta olup yalnızca bilgilendirme amacı taşımaktadır.