Akut kolesistit, safra kesesi duvarının iltihaplanmasıdır ve genellikle safra kesesinde biriken safra taşlarının (kolelitiazis) neden olduğu bir tıkanıklıktan kaynaklanır. Safra kesesi, karaciğer altında yer alan küçük bir sindirim sıvısı depolama organıdır ve safra taşları, safra sıvısının bileşenlerinin kristalleşmesiyle oluşur. Bu taşlar kistik kanalı tıkayabilir, bu da safra kesesinin iltihaplanmasına ve şişmesine yol açar.
Akut kolesistit belirtileri arasında şiddetli ve sürekli karın ağrısı, ateş, sarılık ve kusma bulunabilir. Ağrı genellikle sağ üst karında yoğunlaşır ve sırtınıza veya sağ omuz bıçağınıza yayılabilir. Bu durum aynı zamanda sağlıksız bir diyet, obezite ve bazı genetik koşullarla da ilişkilendirilebilir.
Tanı, hastanın tıbbi geçmişinin incelenmesi, fiziksel muayene ve ultrason gibi görüntüleme testleriyle konur. Tedavi seçenekleri arasında ağrıyı yönetmek için ilaçlar, enfeksiyonu tedavi etmek için antibiyotikler ve safra kesesi tıkanıklığını gidermek için cerrahi prosedürler bulunur.
Kolesistektomi olarak bilinen safra kesesi ameliyatı, özellikle tekrarlayan safra taşı atakları yaşayan veya komplikasyon riski taşıyan hastalar için önerilebilir. Çoğu durumda, laparoskopik kolesistektomi tercih edilen bir yöntemdir çünkü daha hızlı iyileşme sürecine ve daha az komplikasyon riskine sahiptir.
Akut kolesistitin komplikasyonları arasında safra kesesi yırtılması, genişlemesi veya bir enfeksiyonun daha da kötüleşmesi gibi ciddi sağlık sorunları yer alabilir. Bu nedenle, akut kolesistitin erken tanı ve tedavisi önemlidir.
Sağlıklı bir diyet ve düzenli egzersiz, safra taşları ve dolayısıyla akut kolesistit riskini azaltmada etkili olabilir. Özellikle yüksek lifli diyetler ve doymuş yağ alımının azaltılması tavsiye edilir.
Akut kolesistit belirtileri
Akut kolesistit, safra kesesinin ani ve şiddetli iltihabıdır ve genellikle safra taşlarının yol açtığı bir tıkanıklığın sonucu olarak gelişir. Bu durum, aşağıdaki belirtilerle kendini gösterebilir:
- Ani ve şiddetli karın ağrısı: Karınınızın sağ üst tarafında başlayan ve sağ omuza veya sırtınıza doğru yayılabilen keskin ağrı.
- Hassasiyet: Etkilenen bölgenin hassas olması ve derin nefes alırken ağrının artması.
- Sürekli ağrı: Akut kolesistit ağrısı genellikle birden başlar ve hafiflemeyen, kalıcı bir ağrıdır.
- Yüksek ateş: Ateş, vücudun enfeksiyona tepkisi olarak gelişebilir.
- Halsizlik ve bulantı: Genel bir halsizlik hissi, mide bulantısı ve kusma görülebilir.
- Terleme: Ağrı ve enfeksiyonun bir sonucu olarak artan terleme.
- İştah kaybı: Ağrı ve huzursuzluk nedeniyle yemek yemek istememe.
- Sarılık: Safra kesesi tıkanıklığı, safra pigmenti bilirubinin kan dolaşımında birikmesine ve cilt ile göz aklarının sararmasına yol açabilir.
- Karın şişkinliği: Karın bölgesinde gaz birikimi nedeniyle oluşabilir.
Eğer bu belirtilerden herhangi birini yaşıyorsanız, özellikle ağrı birden başladıysa ve birkaç saat içinde geçmiyorsa, acil tıbbi yardım almanız önemlidir. Akut kolesistit tedavi edilmediğinde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Tanı genellikle fizik muayene, kan testleri ve ultrason gibi görüntüleme yöntemleri ile konulur ve tedavi genellikle hastanede yatışı, antibiyotik tedavisi ve bazen cerrahi müdahaleyi içerir.
Tıbbi Tavsiye Almanız Gereken Durumlar
Ani ve şiddetli karın ağrısı yaşarsanız, bu ağrı birkaç saatten uzun sürüyor ya da sarılık ve yüksek ateş gibi diğer semptomlar eşlik ediyorsa, en kısa sürede bir doktora başvurunuz.
Bir doktora hemen ulaşamıyorsanız, yerel acil servis numaranızı arayabilir veya tıbbi tavsiye için Acil 112 numaralı telefonu arayabilirsiniz.
Akut kolesistitin hızlı bir şekilde teşhis edilmesi çok önemlidir, çünkü zamanında tedavi edilmezse ciddi komplikasyonlar ortaya çıkabilir.
Akut kolesistite ne sebep olur?
Akut kolesistite neden olan faktörler genelde ikiye ayrılır: kalkülöz (taşlı) kolesistit ve akalkülöz (taşsız) kolesistit.
Kalkülöz Kolesistit:
En sık rastlanan tür olan kalkülöz kolesistit, akut kolesistitin vakalarının yaklaşık %95’ini oluşturur. Bu durum, safra kesesinin ana kanalı olan kistik kanalın, safra taşları veya safra çamuru diye adlandırılan maddeler ile tıkanması sonucu ortaya çıkar.
Safra çamuru, safra ile karışmış küçük kolesterol ve tuz kristallerinden oluşur. Safra, karaciğer tarafından üretilir ve yağ sindiriminde rol oynar. Kistik kanal tıkanırsa, safra kesesinde safra birikir ve bu da basıncın artmasına ve iltihaplanmaya neden olur. İltihaplanan safra kesesi bakteriyel enfeksiyonlara da açık hale gelebilir.
Akalkülöz Kolesistit:
Taş olmadan gelişen safra kesesi iltihabı olan akalkülöz kolesistit daha nadir görülür fakat genellikle daha ciddi bir durumdur. Kesin nedeni her zaman açık değildir, fakat çoğunlukla ciddi bir hastalık, enfeksiyon veya yaralanmanın safra kesesine verdiği zarar sonucunda ortaya çıkar.
Akalkülöz kolesistite yol açabilecek faktörler arasında, büyük cerrahi işlemler sırasında safra kesesinin yanlışlıkla zarar görmesi, ciddi travmalar veya yanıklar, sepsis, ağır malnutrisyon veya dehidratasyon sayılabilir. Bu faktörlerin kombinasyonu, safra kesesinin işlevlerini olumsuz etkileyerek iltihaplanmasına neden olabilir.
Akut kolesistit teşhisi
Akut kolesistit şüphesi olan hastaların tanısında kullanılan yöntemler ve yapılan testler genellikle aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Murphy İşareti:
Bu, akut kolesistit için klinik bir testtir. Pratisyen hekim, hastanın sağ üst karın bölgesine, yani göğüs kafesinin hemen altına elini hafifçe bastırır ve hasta derin bir nefes almaya teşvik edilir. Eğer safra kesesi iltihaplı ise, nefes alırken safra kesesinin aşağıya doğru hareket etmesi ve doktorun eline baskı yapması ağrıya neden olacaktır. Bu işlem sırasında ortaya çıkan ağrı, Murphy işareti olarak adlandırılır ve akut kolesistit tanısı koymada önemli bir göstergedir.
Kan Testleri:
Hastanede, vücuttaki iltihap belirtilerini (örneğin beyaz kan hücre sayımı ve C-reaktif protein seviyesi gibi) değerlendirmek için kan testleri yapılır. Bu testler ayrıca karaciğer ve safra yollarının işlevleri hakkında da bilgi verebilir.
Ultrason Taraması:
Karın ultrasonu, safra kesesinin durumunu değerlendirmek için en sık kullanılan görüntüleme yöntemidir. Ultrason taraması sayesinde safra kesesi taşları, safra kesesinin duvar kalınlığı ve çevresindeki sıvı birikimi gibi kolesistitin belirtileri tespit edilebilir. Eğer ultrasonla kesin bir tanı konamazsa, genellikle daha detaylı görüntüleme gerektirir.
Eğer bu testler akut kolesistiti doğrularsa, doktor uygun tedaviyi başlatmak için hastayı hızla yönlendirecektir. Genellikle tedavi, antibiyotikler ve bazen cerrahi müdahale ile yönetilir. Ciddi veya komplike vakalar yoğun bakım ünitesinde tedavi gerektirebilir.
Akut kolesistit tedavisi
Akut kolesistit tedavisinde genellikle aşağıdaki basamaklar izlenir:
İlk Tedavi:
- Oruç: İlk aşamada, safra kesesine giden yükü azaltmak için bir süreliğine hiçbir şey yememeniz veya içmemeniz istenebilir.
- İntravenöz Sıvılar: Dehidrasyonu önlemek için damardan sıvı takviyesi yapılabilir.
- Ağrı Kesiciler: Ağrınızı kontrol altına almak için ağrı kesici ilaçlar verilir.
- Antibiyotikler: Eğer enfeksiyon varsa, antibiyotik tedavisine başlanabilir.
Bu tedaviler genellikle hastanede yapılır, ancak durumunuz hafifse ve iyileşmeniz bekleniyorsa, tedavi evde de devam edebilir.
Ameliyat:
Akut kolesistitin neden olduğu problemi tamamen çözmek ve ileride daha ciddi komplikasyonların önüne geçmek için genellikle safra kesesinin çıkarılması önerilir.
- Açık Kolesistektomi: Bu geleneksel yöntemde, safra kesesi büyük bir kesiden çıkarılır.
- Laparoskopik Kolesistektomi: Daha modern ve az invaziv bir yöntem olan laparoskopik kolesistektomide, karın bölgenizde küçük kesikler açılır ve özel aletlerle safra kesesi çıkarılır.
Eğer hasta ameliyat için uygun durumdaysa, akut kolesistit teşhisinden sonraki ilk 1 hafta içerisinde laparoskopik kolesistektomi önerilir. Safra kesesi çıkarıldıktan sonra, çoğu kişi normal yaşamına devam edebilir, ancak bazı durumlarda belirli yiyeceklere karşı hassasiyet gelişebilir.
Perkütan Kolesistostomi: Eğer hasta ciddi şekilde hastaysa ve ameliyat riski taşıyorsa, perkütan kolesistostomi gibi daha az invaziv bir yöntem tercih edilebilir. Bu işlem, safra kesesindeki sıvıyı dışarı boşaltmak için karnınızdan ince bir tüpün yerleştirilmesini içerir.
Tedavi süreci boyunca hastanın durumuna göre özelleştirilmiş bir bakım planı uygulanır. İyileşme dönemi kişinin genel sağlık durumu, ameliyatın türü ve herhangi bir komplikasyonun varlığına bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Doktorlar, hastanın en kısa sürede ve en az komplikasyonla iyileşmesi için gerekli tüm tedavi ve takibi sağlayacaklardır.
Muhtemel komplikasyonlar
Akut kolesistit, hızlı ve etkin bir şekilde tedavi edilmediği takdirde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu komplikasyonlar aşağıdakileri içerebilir:
Kangrenli Kolesistit:
Bu en ciddi komplikasyonlardan biridir ve safra kesesi dokusunun ölmesi anlamına gelir. Kangren geliştiğinde, dokuların ölümü nedeniyle enfeksiyonun vücuda yayılma riski artar ve bu da sepsis gibi hayatı tehdit eden bir duruma yol açabilir.
Delikli Safra Kesesi:
Safra kesesinin yırtılması veya delinmesi ciddi bir durumdur ve peritonit olarak bilinen karın içi enfeksiyona neden olabilir. Bu durum, enfeksiyonun karın boşluğuna yayılmasıyla ortaya çıkar ve karın boşluğunda irin birikmesine (abselere) yol açabilir.
Acil Cerrahi:
Bu tür komplikasyonlar genellikle acil cerrahi müdahaleyi gerektirir. Akut kolesistitin komplikasyonlarından biri gelişirse, durumu düzeltmek ve olası ileri komplikasyonları önlemek için genellikle safra kesesinin hızlı bir şekilde çıkarılması gerekir.
Eğer kangren veya safra kesesi perforasyonu gelişirse, enfeksiyonun yayılmasını önlemek ve hasta için ciddi sağlık risklerini azaltmak amacıyla derhal müdahale edilmelidir. Bu tür durumlarda, hasta yoğun bakım ünitesinde izlenmekte ve gerekli tüm destek tedavileri uygulanmaktadır. Ameliyat, hastanın durumunu stabilize ettikten sonra gerçekleştirilir, ancak bazen hastanın hayatını kurtarmak için daha acil bir müdahale gerekebilir.
Komplikasyonlar ciddiyete göre değişiklik gösterebilir, bu nedenle akut kolesistit belirtileri fark edildiğinde hemen tıbbi yardım almak hayati önem taşır.
Akut kolesistiti önlenmesi
Akut kolesistiti önleme, her zaman mümkün olmasa da, safra taşları gelişme riskinizi azaltarak bu durumun oluşma riskini düşürebilirsiniz.
Safra taşları gelişme şansınızı azaltmak için yapabileceğiniz başlıca şeylerden biri, sağlıklı ve dengeli bir diyet benimsemek ve yüksek kolesterol içeren yiyeceklerin tüketimini azaltmaktır. Kolesterolün safra taşlarının oluşumuna katkıda bulunduğu düşünülmektedir.
Fazla kilo veya obezite yaşamak da safra taşları gelişme riskinizi artırır.
Bu nedenle, sağlıklı bir diyet uygulayarak ve düzenli egzersiz yaparak kilonuzu kontrol altında tutmalısınız.
Ancak, düşük kalorili, hızlı kilo kaybı diyetlerinden kaçınmalısınız çünkü bu tür diyetlerin safra kimyanızı bozabileceği ve safra taşları gelişme riskinizi artırabileceğine dair kanıtlar vardır.
Daha yavaş bir kilo kaybı planı en iyisidir.
Safra Kesesi
Safra kesesi, karaciğerin hemen altında yer alan küçük, armut şeklinde bir organdır. Ana amacı, safra depolamak ve konsantre etmektir.
Karaciğer, yağları sindirmeye yardımcı olan ve karaciğer tarafından atılan toksinleri taşıyan bir sıvı olan safra üretir.
Safra, bir dizi kanal olan safra yolları aracılığıyla karaciğerden safra kesesine taşınır ve burada depolanır.
Gerekli olduğunda safra kesesi, sindirim sistemi içine safra salgılar. Safra kesesi, faydalı olmasına rağmen, vazgeçilmez bir organ değildir ve yiyecekleri sindirme yeteneğinizi etkilemeden güvenle çıkarılabilir.
