Per- ve Polifloroalkil Maddeler (PFAS), Üretilmiş Kimyasallar Grubu
PFAS, kısaltması “Per- ve Polifluoroalkil Maddeler” olan bir kimyasal grubunu ifade eder. Bu kimyasallar, 1940’lardan bu yana çeşitli tüketici ürünlerinde ve endüstriyel uygulamalarda kullanılmaktadır. PFAS’lar özellikle suya, yağa ve ısıya dirençli özellikleri nedeniyle popülerdir. Bu özellikler, onları mutfak eşyaları, tekstil ürünleri, su geçirmez ürünler ve gıda ambalajları gibi çeşitli ürünlerde kullanışlı hale getirir. PFAS’ların endişe verici ortak bir özelliği, birçoğunun çok yavaş parçalanması ve zamanla insanlarda, hayvanlarda ve çevrede birikme eğiliminde olmasıdır.
Ancak, PFAS’lar çevre ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkilere sahip olabilir. Bu kimyasallar, karaciğer fonksiyon bozuklukları, ülseratif kolit, doğurganlık sorunları, gebelikle ilişkili hipertansiyon, doğum kusurları, endokrin bozukluklar, tiroid bozuklukları, yüksek kolesterol, obezite, artrit, lösemi ve lenfoma gibi sağlık sorunlarına yol açabilir. Ayrıca testis ve böbrek kanseri, hiperaktivite, çocuklarda bağışıklık tepkisinde değişiklikler ve gen ekspresyonunda bozulmalar gibi risklerle de ilişkilendirilmiştir. PFAS’lar “sonsuza kadar kimyasallar” olarak da bilinir çünkü doğal süreçler yoluyla ayrışmazlar ve insanlar ve vahşi yaşamda kalıcı izler bırakabilirler.
ABD Hastalıkları Önleme Merkezleri (CDC) tarafından yapılan bir araştırma, test edilen kişilerin %97’sinde PFAS tespit etti. Kimyasalın küçük miktarlarda bulunmasının “sağlık açısından hiçbir sonucu olmayabileceğini, daha büyük miktarların ise olumsuz sağlık etkilerine neden olabileceğini” söylüyor.
PFAS (per- ve polifloroalkil maddeleri) adı verilen kimyasalların insanların büyük bir yüzdesinin kanında bulunduğuna dair önemli kanıtlar bulunmaktadır. Çeşitli kaynaklardan elde edilen ana bulgular şunlardır:
- CDC Bulguları: Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) tarafından yürütülen bir araştırma, Ulusal Sağlık ve Beslenme İnceleme Anketi (NHANES) verilerini kullanarak Amerikalıların %97’sinde PFAS bulunduğunu ortaya koymuştur.
- PFAS’ın Yaygınlığı ve Etkileri: PFAS, 1950’lerden beri dünya çapında tüketici ürünlerinde kullanılan geniş ve karmaşık bir sentetik kimyasal grubudur. Bu kimyasallar, gıdaların ambalaja veya mutfak eşyalarına yapışmamasını sağlamak, kıyafetleri ve halıları leke tutmaz hale getirmek ve yangın söndürme köpüklerini daha etkili kılmak gibi çeşitli günlük ürünlerin içeriklerinde kullanılmaktadır. PFAS’lar, karbon ve flor atomlarından oluşan güçlü bir zincire sahip olduğu için çevrede kolayca ayrışmazlar.
- Sağlık Üzerindeki Etkileri: PFAS’ın insan sağlığı üzerindeki etkileri konusunda farklı bilimsel çalışmalar bulunmaktadır. Araştırmalar, belirli PFAS seviyelerinin yüksek olduğu durumlarda kolesterol seviyelerinde artış, karaciğer enzimlerinde değişiklikler, bebek doğum ağırlıklarında küçük azalmalar, çocuklarda aşı yanıtında azalma, böbrek veya testis kanseri riskinde artış ve hamile kadınlarda yüksek tansiyon veya preeklampsi riskinde artış gibi sağlık etkileriyle bağlantılı olduğunu göstermektedir.
- PFAS Maruziyetinin İncelenmesi: CDC ve çeşitli araştırma kuruluşları, PFAS maruziyetinin sağlık etkilerini anlamak için çalışmalar yürütmektedir. Bu çalışmalar, bu kimyasalların çeşitli yollarla insanlara nasıl maruz kaldığını ve sağlık sorunlarına neden olup olmadığını daha iyi anlamak için yapılmaktadır.
Bu bilgiler ışığında, PFAS’ın insan sağlığı üzerindeki etkileri ve bu kimyasallara maruz kalmanın uzun vadeli sonuçları hakkında daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğu açıktır.
Harvard Üniversitesi araştırmacıları tarafından yürütülen bir çalışma, PFAS (per- ve polifloroalkil maddeleri) içeren yangın söndürme köpüklerinin kullanımı ve bu maddelerin çevre üzerinde birikmesi hakkında bilgi vermektedir. Araştırmada, PFAS’ın insan sağlığı üzerindeki etkilerine dikkat çekilmekte ve özellikle askeri tesislerdeki PFAS kirliliğinin içme suyu kaynaklarına nasıl yayıldığı incelenmektedir. Bu çalışmada, PFAS’ın terminal ve öncü bileşikleri arasındaki farklara değinilmiş ve terminal bileşiklerin çevre koşullarında ayrışmadığı belirtilmiştir. Araştırmacılar, PFAS öncü bileşenlerinin toprakta biriktiğini ve yeraltı sularına yüksek konsantrasyonlarda sızdığını bulmuşlardır.
Öte yandan, COVID-19 aşılarının etkinliği ve PFAS ile ilgili olarak yapılan bir başka çalışmada, aşı öncesi ve sonrası kan örnekleri alınarak PFAS konsantrasyonları ve SARS-CoV-2 antikorları ölçülmüştür. Bu çalışma, aşının immün yanıtı üzerinde PFAS’ın potansiyel etkilerini araştırmak amacıyla yapılmıştır. Ancak bu çalışmadan elde edilen verilerin ayrıntılarına veya sonuçlarına dair spesifik bilgiler verilmemiştir.
Diğer yandan, şiddetli COVID-19 vakalarının uzun süreli doğal bağışıklık sistemi değişikliklerine yol açabileceği belirtilmiştir. Bu tür değişikliklerin, hastalığın neden olduğu organ hasarları ve uzun COVID semptomları ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir.
Ayrıca, CDC’nin sağlık profesyonelleri için yayınladığı bir dokümanda, şiddetli COVID-19 riskini artıran çeşitli altta yatan sağlık koşulları listelenmiştir. Bu koşullar arasında diyabet, kalp hastalıkları, HIV, zihinsel sağlık durumları, obezite, fiziksel inaktivite, gebelik, bağışıklık yetmezliği, sigara kullanımı, organ transplantasyonu ve kortikosteroid veya diğer immünsüpresif ilaçların kullanımı gibi durumlar yer almaktadır. Ancak bu kaynakta PFAS ile COVID-19 arasındaki ilişkiye dair bir bilgi bulunmamaktadır.
Klinik Endokrinoloji ve Metabolizma Dergisi, en yaygın bulunan PFAS bileşiklerinden ikisi olan PFOA ve PFOS’un sperm sayısını azaltabileceğini ve daha küçük penis boyutuna neden olabileceğini buldu. Diğer araştırmalar da kısırlıkla olası bağlantılar kurmaktadır.
PFAS (per- ve polifloroalkil maddeleri) ile ilgili bazı araştırmaların insan üreme sağlığı üzerindeki potansiyel etkilerini incelediği doğrudur. Spesifik olarak, bazı çalışmalar PFOA (perflorooktanoik asit) ve PFOS’un (perflorooktan sülfonat) erkek üreme sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olabileceğini göstermiştir. İşte bu konuyla ilgili bazı önemli bulgular:
- Sperm Kalitesi Üzerindeki Etkiler: Epidemiolojik çalışmalar, PFAS’ların insan sperminin çeşitli parametreleriyle olumsuz ilişkili olduğunu göstermiştir. Bunlar arasında sperm sayısı, morfoloji ve hareketlilik bulunmaktadır. Ayrıca, deneysel sonuçlar da PFAS maruziyetinin testis ve epididim hasarına yol açarak spermatogenez ve sperm kalitesini bozabileceğini doğrulamaktadır.
- Üreme Toksisitesi Mekanizmaları: PFAS’ların üreme toksisitesinin mekanizmaları, kan-testosteron bariyerinin yıkılması, testiküler apoptoz, testosteron sentezi bozukluğu ve spermde oksidatif stres ve Ca 2+ girişinde değişiklikler gibi faktörlerle ilişkili olabilir.
- EPA’nın PFAS Değerlendirmesi: Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (EPA), PFAS’ın insan sağlığı üzerindeki olası zararlarına dair mevcut bilimsel araştırmalara göre, PFAS’a maruz kalmanın çeşitli sağlık sorunlarına yol açabileceğini belirtmiştir. Bunlar arasında üreme etkileri (örneğin, azalmış doğurganlık veya hamile kadınlarda yüksek tansiyon), gelişimsel etkiler, bazı kanser türleri, bağışıklık sistemi üzerindeki etkiler ve doğal hormonlarla etkileşimler yer almaktadır. Ancak, PFAS’ın sağlık etkileri konusunda araştırmalar hala devam etmektedir ve düşük seviyeli uzun süreli maruz kalmanın etkileri tam olarak anlaşılamamıştır.
Bu bilgiler ışığında, PFAS’ın insan sağlığı üzerindeki etkileri, özellikle üreme sağlığı üzerindeki potansiyel etkileri konusunda endişeler artmaktadır. Bu konudaki araştırmalar devam etmektedir ve PFAS’ın sağlık üzerindeki tam etkilerinin anlaşılması için daha fazla bilimsel çalışmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
PFAS, Birçok Yerde Bulunabilir
PFAS, suyumuzda, toprağımızda, havamızda ve yiyeceklerimizde, ayrıca evlerimizde veya iş yerlerimizde bulunan malzemelerde bulunabilir:
İçme suyu – kamu içme suyu sistemlerinde ve özel içme suyu kuyularında.
Dış Mekân Ekipmanı –”Su geçirmez” veya “leke tutmaz” olarak tanıtılan çadır, masa örtüleri ve uyku tulumları gibi dış mekân ürünleri PFAS ile işlem görmüş olma ihtimali yüksektir. Bu kimyasallar çevrenin kirlenmesine sebep olmakta ve insan ve hayvan sağlığına zarar vermektedir. Greenpeace bu kimyasalları “oldukça kullanışlı ama öldürücü” olarak adlandırıyor. Poliüretan ile işlenen naylon gibi Perflorlu ve poliflorlu alkil maddeler (PFAS) olmayan işlemlerle yapılan ürünleri arayın mesela Jack Wofskin gibi. Jack Wofskin 2018 yazından beri ürettiği hiçbir ürününde PFAS içermediğini belirtiyor.
Atık sahalarında yakınındaki toprak ve su – çöplükler, bertaraf sahaalrıve federal Superfund ve Kaynak Koruma ve Kurtarma Yasası programları altındaki tehlikeli atık siteleri gibi.
Yangın söndürme köpüğü – yanıcı sıvı bazlı yangınları söndürmek için kullanılan sulu film oluşturan köpüklerde (veya AFFF’lerde). Bu köpükler, havaalanlarında, tersanelerde, askeri üslerde, itfaiye eğitim tesislerinde, kimya tesislerinde ve rafinerilerde eğitim ve acil durum tepkilerinde kullanılır.
PFAS üreten veya kullanan imalat veya kimya üretim tesisleri – örneğin krom kaplama, elektronik ve belirli tekstil ve kağıt üreticilerinde.
Yiyecek – örneğin PFAS ile kirlenmiş suda yakalanan balıklarda ve PFAS’a maruz kalan hayvanlardan elde edilen süt ürünlerinde.
Gıda ambalajı – örneğin yağa dayanıklı kâğıt, fast food kapları/sargıları, mikrodalga patlamış mısır torbaları, pizza kutuları ve şekerleme sargılarında.
Ev ürünleri ve toz – örneğin halı, döşeme, giysi ve diğer kumaşlara uygulanan leke ve su itici maddelerde; temizlik ürünlerinde, yapışmaz mutfak eşyalarında; boyalar, cilalar ve contalarında. Yapılan araştırmada PFAS’ların evinizdeki tozda bulunabildiği görüşmüş ve solunduğunda (hatta yutulduğunda – bebekler ve küçük çocuklar için ciddi bir endişe) zararlı olabilir. Haftada en az bir kez bir HEPA filtreli elektrikli süpürge ile süpürün ve Pureal gibi toksik içermeyen temizlik ürünleri ile temizleyin. Bu, SVOC seviyelerini düşürecek ve evinizde PFAS’a maruz kalmayı azaltacaktır. Mobilya kumaşları leke tutmaz ve suya dayanıklı ise PFAS ile işlenmektedir. Tüm florokarbon bazlı kumaşlardan kaçının; evinizdeki mobilyalar bu yapıdaysa kaplamasını değiştirin. Halılarda PFASların kullanılış amacı leke tutmaz özellikte olmasıdır. Ancak PFAS solunması konusunda bebekler, çocuklar ve evcil hayvanlar daha hassas yapı sergiledikleri için daha ciddi sonuçlar doğurabilmektedir. Perflorlu bileşiklerle işlenen halılardan kaçının. Temizlik ürünü olarak Pureal gibi toksik olmayan temizleyicilerle temizleyin.
Kişisel bakım ürünleri – örneğin bazı şampuan, diş ipi ve kozmetiklerde.
Biyosolidler – örneğin tarım arazilerinde kullanılan atık su arıtma tesislerinden elde edilen gübre, yeraltı ve yüzey sularını ve arazide otlayan hayvanları etkileyebilir.
İnsanlar, PFAS’a Çeşitli Yollarla Maruz Kalabilir
Yaygın üretim ve kullanımı, çevrede hareket edebilme ve kalıcılık özellikleri nedeniyle, Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) tarafından yapılan araştırmalar, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki çoğu insanın bazı PFAS’lara maruz kaldığını göstermektedir. Bilinen maruziyetlerin çoğu nispeten düşüktür, ancak insanlar uzun süre boyunca yoğun bir kaynağa maruz kaldıklarında bazıları yüksek olabilir. Bazı PFAS kimyasalları zamanla vücutta birikebilir.
Güncel araştırmalar, insanların PFAS’a şu şekillerde maruz kalabileceğini göstermektedir:
Yangın söndürme veya kimyasal üretim ve işleme gibi mesleklerde çalışmak. PFAS ile kirlenmiş su içmek. PFAS içerebilecek belirli yiyecekleri yemek, örneğin balık. Kirli toprak veya toz yutmak. PFAS içeren hava solumak. PFAS ile yapılmış ürünleri kullanmak veya PFAS içeren malzemelerle paketlenmiş ürünleri kullanmak.
PFAS’a Maruz Kalma, İnsan Sağlığına Zararlı Olabilir
Güncel bilimsel araştırmalar, belirli PFAS’lara maruz kalmanın sağlık üzerinde olumsuz etkilere yol açabileceğini öne sürmektedir. Ancak, farklı PFAS’lara farklı maruziyet seviyelerinin çeşitli sağlık etkilerine nasıl yol açabileceğini belirlemek için araştırmalar devam etmektedir. Özellikle çocuklarda, düşük PFAS maruziyet seviyelerinin uzun süreler boyunca sağlık üzerindeki etkilerini daha iyi anlamak için de araştırmalar sürmektedir.
Sağlık Etkileri Hakkında Bildiklerimiz (EPA)
Güncel hakemli bilimsel çalışmalar, belirli seviyelerdeki PFAS maruziyetlerinin şu sağlık etkilerine yol açabileceğini göstermiştir:
Hamile kadınlarda azalmış doğurganlık veya artmış yüksek tansiyon gibi üreme etkileri. Çocuklarda gelişimsel etkiler veya gecikmeler, düşük doğum ağırlığı, hızlandırılmış ergenlik, kemik değişiklikleri veya davranış değişiklikleri gibi. Prostat, böbrek ve testis kanserleri dahil olmak üzere bazı kanser türlerinin artmış riski. Vücudun bağışıklık sisteminin enfeksiyonlarla savaşma yeteneğinin azalması, aşı yanıtının azalması dahil. Vücudun doğal hormonları ile müdahale. Artmış kolesterol seviyeleri ve/veya obezite riski.
Ek Sağlık Etkileri Belirlemek Zordur
EPA, diğer federal kurumlar ve akademi ve endüstrideki bilim insanları, PFAS hakkında giderek artan araştırma literatürünü incelemeye ve yürütmeye devam etmektedir. Ancak, PFAS’a maruz kalma ile ilişkili sağlık etkilerini belirlemek birçok nedenle zordur.
Örneğin: Binlerce PFAS bulunmaktadır ve bunların potansiyel olarak değişen etkileri ve toksisite seviyeleri vardır, ancak çoğu çalışma sınırlı sayıda daha iyi bilinen PFAS bileşiklerine odaklanmaktadır. İnsanlar, yaşamlarının farklı aşamalarında ve farklı yollarla PFAS’a maruz kalabilirler. PFAS türleri ve kullanımları zamanla değişir, bu da bu kimyasallara maruz kalma şeklinin nasıl izleneceği ve insan sağlığı üzerindeki etkilerinin nasıl değerlendirileceği konusunda zorluklar yaratır.
Belirli Yetişkinler ve Çocuklar, PFAS’a Daha Yüksek Maruz Kalabilir
Yetişkinler Bazı insanlar, meslekleri veya yaşadıkları yerler nedeniyle diğerlerinden daha yüksek PFAS maruziyetine sahip olabilir.
Örneğin: PFAS veya PFAS içeren malzemeleri üreten veya işleyen sanayi işçileri veya PFAS üreten tesislerin yakınında yaşayan veya eğlenen kişiler, PFAS’a daha fazla maruz kalabilir. Hamile ve emziren kadınlar, ortalama bir kişiye göre vücut ağırlıkları başına daha fazla su içme eğilimindedirler ve sonuç olarak, içme sularında bulunuyorsa, diğer insanlara göre daha yüksek PFAS maruziyetine sahip olabilirler. Çocuklar hala gelişmekte oldukları için, PFAS gibi kimyasalların zararlı etkilerine yetişkinlerden daha hassas olabilirler. Ayrıca, yetişkinlere göre daha fazla maruz kalabilirler
Çünkü: Çocuklar, yetişkinlere göre vücut ağırlıkları başına daha fazla su içer, daha fazla yiyecek yer ve daha fazla hava solur, bu da PFAS’a maruz kalmalarını artırabilir. Küçük çocuklar, yerlerde emekleyip ağızlarına şeyler koydukları için, halılarda, ev tozunda, oyuncaklarda ve temizlik ürünlerindeki PFAS’a daha yüksek risk altındadır. PFAS içeren kanları olan annelerin sütüyle beslenen bebekler ve PFAS içeren suyla hazırlanan mamalarla beslenen bebekler, PFAS’a maruz kalabilir ve hamilelik sırasında anne karnında da maruz kalabilirler. Bu alanda bilim insanları araştırmalarını sürdürmektedir. Güncel bilime dayanarak, anne sütüyle beslenmenin, anne sütündeki PFAS’a maruz kalan bebekler için risklerden daha fazla fayda sağladığı görünmektedir. Emzirme riskleri ve faydalarını tartmak için annelerin doktorlarıyla iletişime geçmeleri önerilir.
Peki zararlı olmasına rağmen hayatımızda neden yer ediyor?
Bunun temel 2 sebebi var. İlki bu bileşikler kullanılarak çeşitli ürünlerin performansının artırılması. Mesela kir ve su tutmayan ve geçirmeyen özellik sağlanan yapışmaz mutfak ekipmanları, leke tutmayan tekstil ürünleri, su geçirmez ürünler ve gıda ambalajları gibi. İkincisi ise kullanıcıların bu ürünleri kullanırken hayatlarını ne kadar ciddi şekillerde etkilediklerini bilmiyor olmasıdır.
PFAS Su Arıtma Cihazı Tavsiyesi
PFAS’lar tüm dünyanın su kaynaklarını kirletiyor. Ekosistemde kalıcı bir şekilde bulunmaya devam ederler. Bu sebeple sularda kalıcılığı bulunan bu bileşiklerin bertaraf edilmesi oldukça zordur ve tüketilmesi başta çocuklar olmak üzere insanlar ve tüm canlılar için zararlıdır.
Murica 75 Su Arıtma Cihazı, PFAS içeren suları arıtmak için kullanılabilir. Bu cihaz, suyun içindeki zararlı maddeleri filtreleyerek temiz ve güvenli içme suyu sağlar. PFAS’ların su kaynaklarımızı kirlettiği ve ekosistemde kalıcı olduğu göz önüne alındığında, su arıtma cihazlarının kullanımı, özellikle çocuklar başta olmak üzere tüm insanlar için önemlidir. Su arıtma cihazları, musluk suyundaki PFAS gibi kirleticileri azaltmaya yardımcı olur ve sağlıklı içme suyu temin eder.
Bu bilgiler ışığında, Murica 75 Su Arıtma Cihazı’nın PFAS içeren su kaynaklarını temizlemek için etkili bir çözüm olabileceği söylenebilir. Bu cihaz, yüksek kalitede su arıtma teknolojisi ile donatılmıştır ve zararlı maddeleri sudan etkili bir şekilde ayırabilir. PFAS gibi zararlı kimyasalların arıtılmasında kullanılan bu tür cihazlar, sağlıklı bir içme suyu kaynağı sağlama konusunda önemli bir rol oynar.
Kaynaklar:
- https://www.niehs.nih.gov/health/topics/agents/pfc
- https://www.atsdr.cdc.gov/2019ATSDRAnnualReport/stories/pfas.html
- https://news.harvard.edu/gazette/story/2023/05/epas-new-rules-on-forever-chemicals-dont-go-far-enough-study-suggests/
- https://www.nature.com/articles/s41370-023-00564-8
- https://www.niaid.nih.gov/news-events/severe-covid-19-may-lead-long-term-innate-immune-system-changes
- https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-care/underlyingconditions.html
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36891048/
- https://www.epa.gov/pfas/our-current-understanding-human-health-and-environmental-risks-pfas
