Arsenik, yer kabuğunda doğal olarak bulunan bir elementtir ve bazı içme suyu kaynaklarında, özellikle de kuyularda bulunabilir. Yüksek seviyelerde arseniğe maruz kalmak sağlık sorunlarına yol açabilir.
Arsenik Kaynakları ve Maruziyet Yolları
Tüm canlılarda eser miktarda arsenik bulunur. Çoğu insan için arseniğe maruz kalmanın birincil kaynağı gıdalar, ardından içme suyu, toprak ve havadır. İçme suyu, sadece arsenik kaynağının yakınında yaşayan insanlar için önemli bir maruziyet kaynağı olabilir.
Arsenik, arsenik içeren mineral yatakları veya kayalar çözündüğünde doğal olarak göllere, nehirlere veya yeraltı sularına karışabilir. Ayrıca endüstriyel atıkların deşarjı ve tozdaki arsenik parçacıklarının birikmesi veya yağmur veya karda çözünmesi yoluyla da suya girebilir. Bu arsenik parçacıkları çevreye şu yollarla girebilir:
- Fosil yakıtların (özellikle kömür) yakılması
- Metal üretimi (altın ve baz metal madenciliği gibi)
- Tarımsal kullanım (pestisitler ve yem katkı maddeleri)
- Atık yakma
Toplanan veriler, Türkiye’deki içme suyundaki arsenik seviyelerinin genellikle litrede 0,005 miligramdan (milyonda 0,005 parça – ppm) az olduğunu göstermektedir, ancak bazı bölgelerde konsantrasyonlar daha yüksek olabilir, Örneğin İzmir ilimiz 0,01 mg/l ve daha üstünde bir değerlerle karşılaşabilirsiniz. 2005 Türk standartları TS 266, 2011 Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve 2008 ABD Çevre Ajansı (EPA)’ya göre kabul edilebilir değer olarak 0,01 mg/l maksimum limit belirlenmiştir.
Arsenik Testi
Arsenik hem tatsız hem de kokusuz olduğundan, içme suyunuzda olup olmadığını anlayamazsınız. Bununla birlikte, arsenik ülkenin belirli bölgelerinde bulunur ve sizin bölgenizde içme suyu için bir sorun olmayabilir. Doğal arsenik kaynaklarına sahip bir bölgede yaşıyorsanız veya yeraltı suyunda yüksek arsenik seviyelerine sahip olduğu biliniyorsa, suyunuzu test ettirmeniz önerilir. Bunu yapmak için bölgesel halk sağlığı ofisinizle iletişime geçin. İçme suyunuzu belediye kaynağından alıyorsanız ve suyunuzu test ettirmek istiyorsanız, yerel içme suyu yetkilileriyle iletişime geçmelisiniz.
Özel donanıma sahip laboratuvarlar vücudunuzdaki arsenik miktarını ölçmek için testler yapabilir. İdrarda arsenik testi, yakın zamanda maruz kalma olup olmadığını gösterecektir.
Arseniğin Sağlık Etkileri
İçme suyundaki arsenik, yutulduğunda vücut tarafından emilir ve kan dolaşımıyla dağılır. Banyo veya duş sırasında cilt yoluyla veya solunum yoluyla vücuda girmez. En yüksek arsenik seviyeleri, zamanla arsenik biriktiren tırnaklarda ve saçta bulunur. Vücudunuz arsenikten çoğunlukla idrar yoluyla kurtulur, daha az miktarı cilt, saç, tırnaklar ve ter yoluyla atılır.
Sağlık Kanada ve Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı, arseniği insanlar için kanserojen bir madde olarak kabul etmektedir. Etkileri, içme suyunda doğal olarak yüksek arsenik seviyelerine (0,35 ppm’nin üzerinde) sahip olan Tayvan’daki bir popülasyonda incelenmiştir. Sonuçlar, ömür boyu çok yüksek arsenik seviyelerine sahip içme suyu tüketmenin mesane, karaciğer ve akciğerler gibi iç organlarda kanser riskini artırabileceğini göstermektedir.
İçme suyunda uzun süreli (yıllar veya on yıllar boyunca) yüksek arsenik seviyelerine maruz kalmak şunlara da neden olabilir:
- Ciltte kalınlaşma ve renk değişikliği
- Mide bulantısı ve ishal
- Kan hücresi üretiminde azalma
- Anormal kalp ritmi ve kan damarı hasarı
- Ellerde ve ayaklarda uyuşma
Kısa süreli (günler/haftalar) çok yüksek arsenik seviyelerine maruz kalmak şunlara neden olabilir:
- Karın ağrısı, kusma ve ishal
- Kas krampları veya ağrısı
- Ciltte zayıflık ve kızarma, deri döküntüsü
- Ellerde ve ayaklarda uyuşma, yanma veya karıncalanma hissi
- Avuç içlerinde ve ayak tabanlarında cilt kalınlaşması
- Hareket ve duyusal tepkilerin kaybı
Çalışmalar, çocuklarda, hamile kadınlarda veya diğer savunmasız popülasyonlarda daha yüksek sağlık etkisi riski göstermemektedir.
Riskinizi En Aza İndirmek
Arsenik kansere neden olabileceğinden, içme suyundaki arsenik seviyelerini olabildiğince düşük tutmak için her türlü çaba gösterilmelidir.
Doğal arsenik kaynaklarına sahip bir bölgede yaşıyorsanız veya yeraltı suyunda yüksek arsenik seviyelerine sahip olduğu biliniyorsa, kuyu suyunuzu test ettirmelisiniz. Bunu yapmak için bölgesel halk sağlığı ofisinizle iletişime geçin. İçme suyunuzda aşırı arsenik konsantrasyonları bulursanız, şunları yapmak isteyebilirsiniz:
- Düşük arsenik konsantrasyonlarına sahip alternatif bir su kaynağı arayın. Mümkünse, bir kamu su dağıtım sistemine bağlanın.
- Arsenik seviyesini azaltabilen ev tipi bir su arıtma cihazı satın alın. Arseniği gidermek için uygun NSF International (NSF)/American National Standards Institute (ANSI) içme suyu arıtma ünitesi standartlarını karşıladığı akredite bir sertifika kuruluşu tarafından onaylanmış arıtma cihazlarını arayın. Bu standartlar, içme suyunu korumak için tasarlanmıştır. İçme suyuyla temas eden ürünlerin malzeme güvenliğini ve performansını sağlamaya yardımcı olurlar.
Üreticinin kullanım ve bakım talimatlarına uyduğunuzdan emin olun.
Arsenik içeren su tüketiminden kaynaklanan sağlık riskleri konusunda endişeleriniz varsa, doktorunuza danışın.
Arsenik Hakkında Önemli Gerçekler
1. Doğal Kaynak: Arsenik, birçok ülkenin yeraltı sularında doğal olarak yüksek seviyelerde bulunur.
2. Toksik Etki: Arsenik inorganik formunda oldukça toksiktir.
3. Maruz Kalma Yolları:
- Kirli su içmek
- Kirli suyla hazırlanan yiyecekler tüketmek
- Arsenikle kirlenmiş gıda bitkilerini tüketmek
4. Sağlık Riskleri:
- Uzun süreli arsenik maruziyeti kansere ve cilt lezyonlarına neden olabilir.
- Kardiyovasküler hastalık ve diyabet ile ilişkilendirilmiştir.
- Rahim ve erken çocukluk döneminde maruz kalma, bilişsel gelişim üzerinde olumsuz etkilere ve genç erişkinlerde artan ölümlere yol açabilir.
5. Önleme: Etkilenen topluluklarda en önemli eylem, güvenli bir su temini sağlayarak arseniğe maruziyeti önlemektir.
Ek Bilgiler:
- Arsenik, yarı metal bir elementtir.
- Doğada yaygın olarak bulunur ve toprak, kaya ve suda bulunur.
- Arsenik, bazı endüstriyel işlemlerde de kullanılır.
- Arsenik zehirlenmesi belirtileri arasında mide bulantısı, kusma, ishal, karın ağrısı ve uyuşma yer alır.
- Arsenik zehirlenmesi akut veya kronik olabilir.
- Arsenik zehirlenmesinin tedavisi, maruziyetin derecesine ve hastanın semptomlarına bağlıdır.
Arsenik, halk sağlığı için önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Arsenik maruziyetinin önlenmesi, güvenli bir su temini sağlayarak ve arsenikle kirlenmiş gıdaların tüketimini sınırlayarak mümkündür.
Dünya Sağlık Örgütü’nün Arseniğe Bakışı
Arsenik, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından halk sağlığını tehdit eden 10 kimyasaldan biri olarak kabul edilir. DSÖ, arsenik maruziyetini azaltmak için çeşitli çalışmalar yürütmektedir. Bu çalışmalar şunları içerir:
- Kılavuz değerlerin belirlenmesi: DSÖ, içme suyu kalitesi için arsenik için 10 μg/L‘lik bir kılavuz değer belirlemiştir. Bu değer, dünya çapında düzenleme ve standart oluşturmak için kullanılır.
- Kanıtların gözden geçirilmesi: DSÖ, arseniğin insan sağlığı üzerindeki etkilerine ilişkin bilimsel araştırmaları gözden geçirmektedir.
- Risk yönetimi önerilerinin sağlanması: DSÖ, arsenik maruziyetinin risklerini yönetmek için ülkelerin uygulayabileceği stratejiler sunmaktadır.
Mevcut Kılavuz Değer ve Zorluklar
- 10 μg/L’lik kılavuz değer, arseniğin içme suyundan tamamen uzaklaştırılmasının zorluğu nedeniyle geçici olarak belirlenmiştir.
- Bu nedenle, kaynaklar mevcut olduğunda, arsenik konsantrasyonlarını mümkün olduğunca düşük tutmak için her türlü çaba gösterilmelidir.
Kılavuz Değerine Ulaşılamayan Durumlar
- Dünya çapında milyonlarca insan, 10 μg/L’den çok daha yüksek konsantrasyonlarda arseniğe maruz kalmaktadır.
- Bu durumlarda, ülkeler yerel koşulları ve mevcut kaynakları göz önünde bulundurarak daha yüksek sınırlar veya ara değerler belirleyebilirler.
- Amaç, riskleri aşamalı olarak azaltmak ve halk sağlığını korumaktır.
Küresel Hedefler
- DSÖ/UNICEF Su Temini, Sanitasyon ve Hijyen Ortak İzleme Programı, içme suyuyla ilgili küresel hedeflere yönelik ilerlemeyi izlemektedir.
- 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi kapsamında, “güvenli bir şekilde yönetilen içme suyu hizmetleri” hedefi, arsenik de dahil olmak üzere öncelikli kimyasal kirleticiler içermeyen içme suyuna erişimi artırmayı amaçlamaktadır.
DSÖ, arsenik maruziyetinin halk sağlığı için önemli bir risk olduğunun farkındadır. DSÖ, kılavuz değerler belirlemek, kanıtları gözden geçirmek ve risk yönetimi önerileri sunmak gibi çeşitli çalışmalar aracılığıyla arsenik maruziyetini azaltmak için çalışmaktadır.
